Ακόμη και τα χαμηλά επίπεδα αρσενικού στο πόσιμο νερό μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο καρκίνου του νεφρού, σύμφωνα με νέα μελέτη που δημοσιεύεται στο Environmental Pollution. Τα ανησυχητικά ευρήματα ερευνητών από τη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Texas A&M, προσθέτουν έναν ακόμη κίνδυνο στη μακρά λίστα με τις επιπτώσεις για την υγεία από την έκθεση στο αρσενικό.
Η επίπτωση του καρκίνου των νεφρού στις Ηνωμένες Πολιτείες αυξήθηκε κατά 1,2% ετησίως από το 2011 έως το 2019, καθιστώντας τον έβδομο συχνότερο καρκίνο. Παράλληλα, η συνεχής μείωση του καπνίσματος στις ΗΠΑ, αναγνωρισμένου παράγοντα κινδύνου, υποδηλώνει την ύπαρξη περισσότερων παραγόντων κινδύνου. Οι ερευνητές επικεντρώθηκαν στο αρσενικό, που συναντάται φυσικά στα υπόγεια ύδατα σε πολλές περιοχές, όπως το Τέξας, λόγω της συσχέτισής του με καρκίνο του δέρματος και διαφόρων εσωτερικών οργάνων, πέραν πολλών ακόμα προβλημάτων όπως αιματολογικές διαταραχές, βλάβες στο νευρικό και γαστρεντερικό σύστημα και, σε ακραίες περιπτώσεις, τον θάνατο.
Αρχαίο δηλητήριο
Το μεταλλοειδές αρσενικό είναι ένα φυσικό στοιχείο διάχυτο στον φλοιό της Γης, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC). Ωστόσο, στο περιβάλλον εντοπίζεται συνήθως συνδυασμένο με άλλα στοιχεία όπως το οξυγόνο, το χλώριο και το θείο, σχηματίζοντας το ανόργανο αρσενικό, ενώ το οργανικό προκύπτει από τον συνδυασμό του με άνθρακα και υδρογόνο.
Οι περισσότερες ανόργανες και οργανικές ενώσεις αρσενικού έχουν τη μορφή λευκής ή άχρωμης και άγευστης σχεδόν σκόνης, συνεπώς η παρουσία του στα τρόφιμα, το νερό ή τον αέρα δε γίνεται αντιληπτή με τις αισθήσεις.
Το ανόργανο αρσενικό αναγνωρίζεται από την αρχαιότητα ως ισχυρό δηλητήριο. Η λήψη του από το στόμα σε δόσεις μεγαλύτερες των 60.000 ppb (μέρη ανά δισεκατομμύριο) στο νερό -10.000 φορές υψηλότερες από το 80% των επιπέδων αρσενικού στο πόσιμο νερό των ΗΠΑ- μπορεί να αποδειχθεί θανατηφόρα. Σε χαμηλότερα επίπεδα -περίπου 300 έως 30.000 ppb στο νερό- μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό στο γαστρεντερικό σύστημα, με συμπτώματα όπως στομαχόπονος, ναυτία, έμετος και διάρροια.
Άλλες επιπτώσεις από την κατάποση ανόργανου αρσενικού περιλαμβάνουν μειωμένη παραγωγή ερυθρών και λευκών αιμοσφαιρίων, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε κόπωση, διαταραχές στον καρδιακό ρυθμό και βλάβη των αιμοφόρων αγγείων, με αποτέλεσμα μώλωπες και μειωμένη νευρική λειτουργία που προκαλεί αίσθηση «τσιμπήματος από καρφίτσα» στα χέρια και τα πόδια.
22% μεγαλύτερος κίνδυνος
Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Environmental Pollution, ανέλυσε δεδομένα από 240 κομητείες του Τέξας, χρησιμοποιώντας στοιχεία για τον επιπολασμό του καρκίνου από το πρόγραμμα SEER και δεδομένα για τα ύδατα από κρατικές υπηρεσίες. Η στατιστική ανάλυση μέσω μοντέλου παλινδρόμησης Poisson προσάρμοσε τα αποτελέσματα για παράγοντες όπως η παχυσαρκία, το κάπνισμα, η κοινωνική ευπάθεια και το εισόδημα.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι έκθεση σε 1-5 ppb συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του νεφρού κατά 6%, και κατά 22% από την σε 5 ppb και πάνω. Επίσης, κάθε διπλασιασμός των επιπέδων αρσενικού στο νερό συνδέθηκε με επιπλέον αύξηση κινδύνου κατά 4%.
Η σημασία για τη δημόσια υγεία
Η έρευνα του Texas A&M διαφοροποιήθηκε από προηγούμενες μελέτες, καθώς επικεντρώθηκε σε χαμηλά επίπεδα αρσενικού, κάτω από το όριο των 10 ppb που έχουν θέσει οι ρυθμιστικές αρχές, εξετάζοντας τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά συστήματα ύδρευσης. Ο κίνδυνος από τα ιδιωτικά δίκτυα ύδρευσης, που εξυπηρετούν 40 εκατομμύρια ανθρώπους στις ΗΠΑ, είναι ιδιαίτερα αυξημένος, καθώς εκφεύγουν ρυθμιστικούς ελέγχους.
Ο Taehyun Roh, επικεφαλής ερευνητής, δήλωσε ότι «ορισμένα δημόσια συστήματα ύδρευσης μπορεί να εκθέσουν τους καταναλωτές σε αρσενικό λόγω κακής διαχείρισης, αλλά όσοι χρησιμοποιούν ιδιωτικά πηγάδια αντιμετωπίζουν ακόμη μεγαλύτερους κινδύνους». Επιπλέον, υπογράμμισε ότι «ακόμη και χαμηλές συγκεντρώσεις αρσενικού συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο, επαληθεύοντας προηγούμενες έρευνες που συσχετίζουν την έκθεση στο στοιχείο με καρκίνους του πνεύμονα, της ουροδόχου κύστης και του δέρματος».
Ωστόσο, η μελέτη βασίστηκε σε δεδομένα κομητειών, τα οποία περιορίζουν τη δυνατότητα εξαγωγής συμπερασμάτων για αιτιώδη συνάφεια. Οι ερευνητές επισημαίνουν την ανάγκη για μελλοντικές έρευνες με ατομικά και βιομετρικά δεδομένα, για να ληφθούν υπ’ όψιν παράγοντες όπως ο τρόπος ζωής και το οικογενειακό ιστορικό.
Ελλάδα και Ευρώπη
Προ ετών, στο 1ο Περιβαλλοντικό Συνέδριο της Μακεδονίας, επισημάνθηκε ότι το αρσενικό στο πόσιμο νερό αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία, με τις συγκεντρώσεις πάνω από 10 μg/L να κρίνονται επικίνδυνες και να απαιτούν επεξεργασία. Η πρόσληψη του χημικού στοιχείου γίνεται κυρίως μέσω του νερού, αλλά και από τις τροφές και τον αέρα, ενώ το σώμα διαθέτει περιορισμένες ικανότητες αποβολής του μέσω της ούρησης.
Στην Ελλάδα, υψηλές συγκεντρώσεις αρσενικού έχουν εντοπιστεί σε περιοχές όπως το Δέλτα Νέστου, ο άξονας Γλυκονερίου-Κρανοβουνίου, οι προσχωματικές αποθέσεις ποταμών στον Νομό Θεσσαλονίκης, η Ολυμπιάδα και τα Πετράλωνα-Τρίγλια-Πλάγια Χαλκιδικής. Συγκεντρώσεις πάνω από 50.000 ppb (50 μg/L) συσχετίζονται με γεωθερμία και παρατηρούνται σε θερμομεταλλικά νερά. Τον περασμένο Οκτώβριο, οι υγειονομικές αρχές σήμαναν συναγερμό για δύο κοινότητες της Χαλκιδικής, λόγω παρουσίας αρσενικού σε υψηλή περιεκτικότητα στο νερό.
Χρόνια έκθεση σε αρσενικό προκαλεί δερματικές αλλοιώσεις, καρκινογένεση και αγγειοπάθειες όπως η νόσος των «Μαύρων Ποδιών» (Blackfoot disease), μια ενδημική περιφερική αγγειακή ασθένεια που εμφανίστηκε στην Ταϊβάν από υψηλές συγκεντρώσεις αρσενικού στο πόσιμο νερό.
Το 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε νέους κανόνες για τη μείωση του αρσενικού στα τρόφιμα, συμβάλλοντας στους στόχους του ευρωπαϊκού σχεδίου κατά του καρκίνου. Η απόφαση βασίστηκε σε έκθεση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) του 2021 και επικεντρώθηκε στη μείωση καρκινογόνων ουσιών στη διατροφή.
Οι κανονισμοί αφορούσαν τα μέγιστα επίπεδα ανόργανου αρσενικού στο λευκό ρύζι και σε προϊόντα όπως παιδικές τροφές, παρασκευάσματα για βρέφη, χυμοί φρούτων και αλάτι. Το αρσενικό, αν και φυσικά παρόν σε έδαφος και τα ύδατα, επηρεάζεται από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η εξόρυξη και η χρήση χημικών.