Έξι χρόνια μετά την τολμηρή πρωτοβουλία 27 φοιτητών Νομικής από το Βανουάτου, ένα μικρό νησιωτικό κράτος του Ειρηνικού, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε μια ιστορική γνωμοδότηση που αλλάζει το τοπίο της κλιματικής δικαιοσύνης. Οι φοιτητές, με τη στήριξη 132 χωρών, είχαν ζητήσει να διευκρινιστούν οι νομικές υποχρεώσεις των κρατών απέναντι στην κλιματική αλλαγή και οι πιθανές κυρώσεις σε περίπτωση αδράνειας.
Στα τέλη Ιουλίου 2025, το Δικαστήριο χαρακτήρισε την κλιματική αλλαγή ως «επείγουσα και υπαρξιακή απειλή» και ξεκαθάρισε ότι τα κράτη δεσμεύονται νομικά να προστατεύσουν το παγκόσμιο κλιματικό σύστημα, διευκρινίζοντας παράλληλα τις συνέπειες της μη συμμόρφωσης.
Η καθηγήτρια διεθνών θεσμών στο ΕΚΠΑ και κάτοχος της έδρας UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία, Εμμανουέλα Δούση, υπογραμμίζει ότι η απόφαση αυτή αποτελεί «σταθμό» στο διεθνές δίκαιο του περιβάλλοντος. Όπως εξηγεί, η γνωμοδότηση:
Εξασφαλίζει τη νομική υπόσταση ευάλωτων κρατών — Ακόμη κι αν χώρες, όπως το Βανουάτου, εξαφανιστούν λόγω ανόδου της στάθμης της θάλασσας, δεν χάνουν τα δικαιώματά τους βάσει διεθνούς δικαίου.
Αναγνωρίζει ιστορικές ευθύνες — Το Δικαστήριο μιλά ξεκάθαρα για τις υποχρεώσεις των μεγάλων ρυπογόνων κρατών, θέτοντας νέα βάση για την περιβαλλοντική δικαιοσύνη.
Θεμελιώνει το δικαίωμα χρηματοδότησης — Οι χώρες που πλήττονται περισσότερο αποκτούν πλέον σαφέστερα δικαιώματα να διεκδικούν οικονομική βοήθεια για προσαρμογή και ανθεκτικότητα.
Σύμφωνα με την κ. Δούση, η γνωμοδότηση ξεκαθαρίζει ότι οι δεσμεύσεις της Συμφωνίας του Παρισιού δεν είναι εθελοντικές. Αντιθέτως, έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα, κλείνοντας κάθε περιθώριο αμφισβήτησης. Αυτό σημαίνει ότι τα κράτη που δεν τηρούν τους στόχους μείωσης εκπομπών μπορούν πλέον να βρεθούν αντιμέτωπα με διεθνείς προσφυγές.
Επιπτώσεις για τις μεγάλες δυνάμεις
Η γνωμοδότηση έχει άμεσες συνέπειες για χώρες όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ.
Κίνα: Παρά την ηγετική της θέση στην πράσινη τεχνολογία, καλείται να επιταχύνει τη μείωση της παραγωγής ορυκτών καυσίμων, με περιθώριο έως το 2060 λόγω της αρχής της «κοινής αλλά διαφοροποιημένης ευθύνης».
ΗΠΑ: Παρά τις πολιτικές αναταράξεις, η Συμφωνία του Παρισιού παραμένει ισχυρή, καθώς πολιτείες όπως η Καλιφόρνια συνεχίζουν να επενδύουν στην πράσινη μετάβαση ανεξάρτητα από ομοσπονδιακές πολιτικές.
Η ελληνική διάσταση
Για την Ελλάδα, η γνωμοδότηση λειτουργεί ως καμπανάκι προσαρμογής. Η χώρα οφείλει να ευθυγραμμίσει τις πολιτικές της με τις διεθνείς δεσμεύσεις και να επιταχύνει τη στροφή προς καθαρές μορφές ενέργειας. Όπως επισημαίνει η κ. Δούση, η εξόρυξη νέων υδρογονανθράκων πρέπει να εγκαταλειφθεί, καθώς ανήκει σε παρωχημένα αναπτυξιακά μοντέλα.
Η γνωμοδότηση ως μοχλός βιώσιμης ανάπτυξης
Η απόφαση της Χάγης ενισχύει τη σύνδεση ανάμεσα στο διεθνές δίκαιο και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Υπογραμμίζει ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης δεν είναι απλώς περιβαλλοντική επιλογή, αλλά υποχρέωση που αγγίζει την οικονομία, την κοινωνία και τη διεθνή συνεργασία.
Η γνωμοδότηση έρχεται λίγους μήνες πριν την COP30, μια διάσκεψη που αναμένεται να αποδειχθεί καθοριστική για το αν η διεθνής κοινότητα μπορεί να επιτύχει τον στόχο περιορισμού της υπερθέρμανσης στον +1,5°C.
Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: χωρίς συλλογική δράση, επενδύσεις στην πρόληψη και προώθηση της πράσινης οικονομίας, οι κοινωνίες και οι οικονομίες θα παραμείνουν εκτεθειμένες στις συνέπειες της κλιματικής κρίσης.