Οι δασικές πυρκαγιές, οι ξηρασίες και οι ακραίες θερμοκρασίες δεν είναι πια μεμονωμένα φυσικά φαινόμενα, αλλά συμπτώματα ενός οικολογικού μετασχηματισμού που επιταχύνεται από την κλιματική αλλαγή. Τι σημαίνει αυτό για τα ελληνικά δάση; Μπορούμε να τα προστατεύσουμε, να τα διαχειριστούμε σωστά ή και να τα αφήσουμε να ανακάμψουν μόνα τους;
Ο καθηγητής Αλέξανδρος Π. Δημητρακόπουλος, Κοσμήτορας της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, είναι από τις πιο έγκυρες φωνές στην Ελλάδα για θέματα δασοπονίας, φυσικής αναγέννησης και διαχείρισης των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης. Στη συνέντευξή του στο viosimi.gr, μιλά με σαφήνεια και επιστημονική ψυχραιμία για τις προκλήσεις αλλά και τις λύσεις, υπογραμμίζοντας ότι πολλές φορές η φύση δεν χρειάζεται παρέμβαση – μόνο προστασία.
Ποιες είναι οι βασικές επιστημονικές προκλήσεις στην προστασία των δασών ενόψει της κλιματικής αλλαγής;
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής διακρίνονται σε βραχυπρόθεσμες (σε ορίζοντα 30 ετών) και μακροπρόθεσμες (μετά από 50 χρόνια). Βραχυπρόθεσμα, η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας και των αερίων του θερμοκηπίου (CO₂, CH₄) μπορεί να ενισχύσει τη φωτοσύνθεση και την παραγωγή δασικής βιομάζας. Όμως, η εντατικοποίηση των καυσώνων και της ξηρασίας μεταβάλλει τον μεταβολισμό των φυτών, προκαλώντας καταπόνηση, ξηράνσεις, έξαρση εντόμων και μυκητιακών ασθενειών.
Ταυτόχρονα, οι ακραίες συνθήκες και η αυξημένη καύσιμη ύλη μεγιστοποιούν τον κίνδυνο και τη σφοδρότητα των δασικών πυρκαγιών. Μακροπρόθεσμα, προβλέπεται μετατόπιση της γεωγραφικής εξάπλωσης των ειδών: τα ξηρανθεκτικά (πεύκα, πουρνάρια) θα κινούνται βορειότερα, ενώ είδη της εύκρατης ζώνης (οξιά, έλατο, δρυς) θα συρρικνώνονται γεωγραφικά.
Υπάρχουν νέες τεχνολογίες ή καινοτόμες μέθοδοι που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη δασοπροστασία και τη διαχείριση των οικοσυστημάτων;
Οι νέες τεχνολογίες συνεισφέρουν ουσιαστικά στη χαρτογράφηση, καταγραφή και απογραφή των δασικών εκτάσεων με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Αυτό βελτιώνει τη διαχείριση και την επιστημονική τεκμηρίωση. Ωστόσο, η προστασία δεν είναι τεχνολογικό ζήτημα: απαιτεί ορθολογικές αποφάσεις σε θεσμικό και διαχειριστικό επίπεδο, καθώς και εξειδικευμένο αντιπυρικό σχεδιασμό από ανθρώπους με εμπειρία στις δασικές πυρκαγιές.
Ποιες στρατηγικές αναλύσεις θεωρούνται πιο αποτελεσματικές σε περιοχές που έχουν πληγεί από πυρκαγιές;
Μία και μόνη: η φυσική αναγέννηση. Η φύση έχει μηχανισμούς που υπερβαίνουν την ανθρώπινη τεχνογνωσία. Ξέρει πότε, πού και υπό ποιες συνθήκες να ανακάμψει. Το χρέος μας είναι να προστατεύσουμε τις καμένες περιοχές από ανθρώπινες παρεμβάσεις: βοσκή, καταπατήσεις, εκχερσώσεις. Η τεχνητή αλλαγή είδους (π.χ. αντικατάσταση πεύκων με πλατύφυλλα) μπορεί να διαταράξει το οικοσύστημα και δεν εγγυάται μείωση του κινδύνου πυρκαγιάς.
Πώς αξιολογείτε τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και της επιστημονικής κοινότητας στην αποκατάσταση καμένων δασικών εκτάσεων;
Υπάρχει ενθαρρυντική αφύπνιση της περιβαλλοντικής συνείδησης, ειδικά όσον αφορά την προστασία και την πρόληψη πυρκαγιών. Οι Έλληνες δείχνουν έντονο ενδιαφέρον και διαθέτουν διάθεση για προσφορά. Δυστυχώς, η πολιτεία δεν ανταποκρίνεται: η Δασική Υπηρεσία είναι υποστελεχωμένη, γραφειοκρατική και αδύναμη. Η μεταφορά της αρμοδιότητας πυρόσβεσης στο Πυροσβεστικό Σώμα ήταν ολέθριο θεσμικό λάθος για τα ελληνικά δάση.
Ποιοι είναι οι κύριοι άξονες μιας ολοκληρωμένης πολιτικής διαχείρισης δασών που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στην Ελλάδα;
Χρειαζόμαστε δημόσια, αειφορική διαχείριση των δασών και των δασικών εκτάσεων. Η δασοπονία πρέπει να στοχεύει σε πολλαπλούς σκοπούς, με έμφαση όχι μόνο στην προστασία αλλά και στην αντιπλημμυρική προσφορά των δασών, που είναι κρίσιμη σε ένα περιβάλλον αυξανόμενων ακραίων φαινομένων. Τα δάση είναι φυσική υποδομή προστασίας και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζονται.
Η προστασία των δασών δεν είναι μόνο ζήτημα περιβαλλοντικής πολιτικής. Είναι πράξη διαγενεακής ευθύνης, απόφαση για το είδος του κόσμου που θέλουμε να αφήσουμε πίσω μας. Όπως υπενθυμίζει ο Καθηγητής Δημητρακόπουλος, η φύση διαθέτει σοφία, ρυθμό και μηχανισμούς που δεν μπορούμε να υποκαταστήσουμε — μόνο να σεβαστούμε. Η τεχνολογία, η επιστήμη, η τοπική κοινωνία και η πολιτεία οφείλουν να συνεργαστούν όχι για να επιβάλουν, αλλά για να επιτρέψουν στα οικοσυστήματα να αναπνεύσουν και να ανακάμψουν.
Σε μια εποχή όπου η κλιματική αλλαγή δεν απειλεί απλώς το τοπίο, αλλά τη βιωσιμότητα του μέλλοντός μας, η δασοπροστασία δεν είναι προαιρετική. Είναι αναγκαιότητα. Και το πρώτο βήμα είναι να ακούσουμε τη γνώση και να εμπιστευτούμε τη φύση.