Στην εποχή της κλιματικής αστάθειας, η έγκαιρη και αξιόπιστη πληροφόρηση δεν αποτελεί πολυτέλεια — είναι προϋπόθεση επιβίωσης. Από μια προειδοποίηση για επερχόμενη καταιγίδα έως μια ενημέρωση για την ποιότητα του αέρα, η πρόσβαση στα σωστά δεδομένα μπορεί να καθορίσει αν μια κοινότητα θα προστατευθεί ή θα βρεθεί εκτεθειμένη σε κίνδυνο. Αυτή η θεμελιώδης διάσταση αναδείχθηκε στη φετινή Διεθνή Ημέρα για την Καθολική Πρόσβαση στην Πληροφορία, με την UNESCO να υπενθυμίζει ότι η γνώση είναι ο πρώτος κρίκος της αλυσίδας ασφάλειας και λογοδοσίας.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Νεπάλ, όπου από το 2007 ισχύει νόμος που αναγνωρίζει το Δικαίωμα στην Πληροφόρηση (Right to Information – RTI). Ο νόμος αυτός επιτρέπει στους πολίτες και στους δημοσιογράφους να ζητούν επίσημα δεδομένα για θέματα όπως οι δημόσιες δαπάνες για το κλίμα, η πολιτική διαχείρισης φυσικών κινδύνων και η εφαρμογή περιβαλλοντικών προγραμμάτων. Για τους περιβαλλοντικούς ρεπόρτερ, το RTI έχει γίνει καθοριστικό εργαλείο ελέγχου και διαφάνειας.
Ωστόσο, η πρακτική εφαρμογή δεν είναι πάντα εύκολη. Πέντε Νεπαλέζοι δημοσιογράφοι που συμμετείχαν πρόσφατα σε εργαστήριο της UNESCO για τη διασυνοριακή κάλυψη της κλιματικής αλλαγής περιέγραψαν καθυστερήσεις, ελλιπείς απαντήσεις και δυσπρόσιτα αρχεία. Πολλές φορές οι αρχές επικαλούνται «εμπιστευτικότητα» ή αποστέλλουν σαρωμένα έγγραφα αντί για επεξεργάσιμα δεδομένα. Παρ’ όλα αυτά, η διαδικασία των αιτημάτων αυξάνει τη θεσμική ευαισθητοποίηση και σταδιακά ενισχύει την κουλτούρα λογοδοσίας μέσα στη δημόσια διοίκηση.
Αντίστοιχα προβλήματα εμφανίζονται και αλλού. Στις Μαλδίβες, οργανώσεις Τύπου ζητούν αναθεώρηση του νόμου για το RTI ώστε να περιοριστούν τα «παραθυράκια» και να ενισχυθεί η επιβολή κυρώσεων για τη μη παροχή στοιχείων. Σε παγκόσμιο επίπεδο, τέτοιες πρωτοβουλίες συνδέονται άμεσα με τον Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης 16.10 του ΟΗΕ, που αξιολογεί πόσες χώρες κατοχυρώνουν νομικά το δικαίωμα πρόσβασης στην πληροφορία και πόσο αποτελεσματικά το εφαρμόζουν.
Για τους δημοσιογράφους, η πρόσβαση στα δεδομένα είναι μόνο το πρώτο βήμα. Η εκπαίδευση στη χρήση, ανάλυση και οπτικοποίηση των πληροφοριών —μέσω της Παιδείας στα Μέσα και την Πληροφορία (Media & Information Literacy)— μετατρέπει τα νούμερα σε αφηγήσεις που ενημερώνουν, κινητοποιούν και ενισχύουν τη συμμετοχή των πολιτών.
Όπως υπογραμμίζει η UNESCO, η ελεύθερη και αξιοποιήσιμη διάθεση των περιβαλλοντικών δεδομένων αποτελεί βασικό εργαλείο δημοκρατίας και βιώσιμης ανάπτυξης. Γιατί, σε έναν κόσμο που πλήττεται από πλημμύρες, πυρκαγιές και ξηρασίες, η ενημέρωση σώζει ζωές — και η διαφάνεια είναι η πιο αποτελεσματική άμυνα απέναντι στην αβεβαιότητα του αύριο.