Ένα άγνωστο ηφαίστειο εξερράγη το 1831 τόσο δυνατά που έριξε την θερμοκρασία της Γης και «έβαψε» μπλε τον ήλιο. Τώρα, σχεδόν 200 χρόνια αργότερα, οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει το μυστηριώδες ηφαίστειο.
Η έκρηξη ήταν μία από τις ισχυρότερες του 19ου αιώνα, εκτοξεύοντας τόσο πολύ διοξείδιο του θείου στη στρατόσφαιρα, ώστε η μέση ετήσια θερμοκρασία στο βόρειο ημισφαίριο έπεσε κατά περίπου 1 βαθμό Κελσίου. Το γεγονός χαρακτηρίστηκε ως «Μικρή Εποχή των Παγετώνων» και ήταν μια από τις ψυχρότερες περιόδους στη Γη τα τελευταία 10.000 χρόνια.
Ενώ το έτος αυτής της ιστορικής έκρηξης ήταν γνωστό, η τοποθεσία του ηφαιστείου δεν ήταν γνωστή. Οι ερευνητές έλυσαν πρόσφατα αυτόν τον γρίφο, παίρνοντας δείγματα από πυρήνες πάγου στη Γροιλανδία, κοιτάζοντας πίσω στο χρόνο μέσα από τα στρώματα των πυρήνων για να εξετάσουν ισότοπα θείου, κόκκους τέφρας και μικροσκοπικά θραύσματα ηφαιστειακού γυαλιού που εναποτέθηκαν μεταξύ 1831 και 1834.
Χρησιμοποιώντας γεωχημεία, ραδιενεργές χρονολογήσεις και υπολογιστικά μοντέλα για να χαρτογραφήσουν τις τροχιές των σωματιδίων, οι επιστήμονες συνέδεσαν την έκρηξη του 1831 με ένα νησιωτικό ηφαίστειο στον βορειοδυτικό Ειρηνικό Ωκεανό, ανέφεραν τη Δευτέρα στο περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences.
Όπως μεταδίδει το CNNi, σύμφωνα με τις έρευνες και την ανάλυση των αποτελεσμάτων, το μυστηριώδες ηφαίστειο ήταν το Ζαβαρίτσκι στο νησί Σιμούσιρ, μέρος του αρχιπελάγους των Κουρίλων Νήσων, μια περιοχή που διεκδικείται από τη Ρωσία και την Ιαπωνία. Πριν από τα ευρήματα των επιστημόνων, η τελευταία γνωστή έκρηξη του Ζαβαρίτσκι ήταν το 800 π.Χ.
«Για πολλά από τα ηφαίστεια της Γης, ιδίως για εκείνα που βρίσκονται σε απομακρυσμένες περιοχές, έχουμε πολύ φτωχή κατανόηση της ιστορίας των εκρήξεών τους», δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης δρ Γουίλιαμ Χάτσισον, επικεφαλής ερευνητής στη Σχολή Γεωεπιστημών και Περιβαλλοντικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Σεντ Άντριους στο Ηνωμένο Βασίλειο.
«Το Ζαβαρίτσκι βρίσκεται σε ένα εξαιρετικά απομακρυσμένο νησί μεταξύ Ιαπωνίας και Ρωσίας. Κανείς δεν ζει εκεί και τα ιστορικά αρχεία περιορίζονται σε λίγα ημερολόγια πλοίων που περνούσαν από αυτά τα νησιά κάθε λίγα χρόνια», δήλωσε ο Χάτσισον στο CNNi.
Με ελάχιστες διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τη δραστηριότητα του Ζαβαρίτσκι κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, κανείς δεν υποψιαζόταν ότι θα μπορούσε να είναι ύποπτο για την έκρηξη του 1831. Αντ’ αυτού, οι ερευνητές εξέτασαν ηφαίστεια που βρίσκονταν πιο κοντά στον ισημερινό, όπως το ηφαίστειο Babuyan Claro στις Φιλιππίνες, σύμφωνα με τη μελέτη.
«Αυτή η έκρηξη είχε παγκόσμιες κλιματικές επιπτώσεις, αλλά λανθασμένα αποδόθηκε σε ένα τροπικό ηφαίστειο για μεγάλο χρονικό διάστημα», δήλωσε ο Δρ. Στέφαν Μπρόνιμαν, επικεφαλής του τμήματος κλιματολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης στην Ελβετία. «Η έρευνα δείχνει τώρα ότι η έκρηξη έλαβε χώρα στις Κουρίλες και όχι στους τροπικούς», δήλωσε ο Μπρόνιμαν, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη.
Πώς εντοπίστηκε το ηφαίστειο
Η εξέταση των πυρήνων πάγου της Γροιλανδίας αποκάλυψε ότι το 1831, η ανίχνευση Θείου – σημάδι ηφαιστειακής δραστηριότητας- ήταν περίπου 6,5 φορές μεγαλύτερη στη Γροιλανδία από ό,τι στην Ανταρκτική. Το εύρημα αυτό υποδηλώνει ότι η πηγή ήταν μια μεγάλη έκρηξη από ένα ηφαίστειο μεσαίου γεωγραφικού πλάτους στο βόρειο ημισφαίριο, ανέφεραν οι ερευνητές.
Η ομάδα μελέτης ανέλυσε επίσης χημικά τη στάχτη και τα θραύσματα ηφαιστειακού γυαλιού με μήκος όχι μεγαλύτερο από 0,02 χιλιοστά. Όταν οι επιστήμονες συνέκριναν τα αποτελέσματά τους με σύνολα γεωχημικών δεδομένων από ηφαιστειακές περιοχές, οι πλησιέστερες αντιστοιχίες ήταν στην Ιαπωνία και στα νησιά Κουρίλες. Οι ηφαιστειακές εκρήξεις στην Ιαπωνία του 19ου αιώνα ήταν καλά τεκμηριωμένες και δεν υπήρχαν αρχεία για μια μεγάλη έκρηξη το 1831. Όμως επιστήμονες που είχαν επισκεφθεί προηγουμένως ηφαίστεια στις Κουρίλες παρέδωσαν δείγματα που οδήγησαν τους ερευνητές σε γεωχημική ταύτιση με την καλντέρα Ζαβαρίτσκι.
«Η στιγμή στο εργαστήριο που αναλύσαμε τις δύο στάχτες μαζί – μία από το ηφαίστειο και μία από τον πυρήνα πάγου – ήταν μια πραγματική στιγμή ανακάλυψης», δήλωσε ο Χάτσισον στο CNNi. Η ραδιοχρονολόγηση των αποθέσεων ηφαιστειακής τέφρας, στο νησί Σιμούσιρ τις τοποθέτησε μέσα στα τελευταία 300 χρόνια. Επιπλέον, η ανάλυση του όγκου της καλδέρας και των ισοτόπων Θείου υπέδειξε ότι ο κρατήρας σχηματίστηκε μετά από μια μεγάλη έκρηξη μεταξύ 1700 και 1900, καθιστώντας το Ζαβαρίτσκι «τον κύριο υποψήφιο» για τη μυστηριώδη έκρηξη του 1831, έγραψαν οι συγγραφείς.
«Εξακολουθώ να εκπλήσσομαι που μια έκρηξη αυτού του μεγέθους δεν αναφέρθηκε», πρόσθεσε ο Χάτσισον. «Ίσως υπάρχουν αναφορές για πτώση τέφρας ή για ατμοσφαιρικά φαινόμενα που συνέβησαν το 1831 και βρίσκονται σε μια σκονισμένη γωνιά μιας βιβλιοθήκης στη Ρωσία ή την Ιαπωνία. Η συνέχεια της εργασίας για την εμβάθυνση σε αυτές τις καταγραφές με συναρπάζει πραγματικά».
Το τέλος της Μικρής Εποχής των Παγετώνων
Μαζί με τον Ζαβαρίτσκι, τρία άλλα ηφαίστεια εξερράγησαν μεταξύ 1808 και 1835. Σηματοδότησαν το τέλος της Μικρής Εποχής των Παγετώνων, μιας κλιματικής ανωμαλίας που διήρκεσε από τις αρχές της δεκαετίας του 1400 έως περίπου το 1850. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι ετήσιες θερμοκρασίες στο βόρειο ημισφαίριο μειώθηκαν κατά 0,6 βαθμούς Κελσίου κατά μέσο όρο. Σε ορισμένα μέρη, οι θερμοκρασίες ήταν 2 βαθμούς Κελσίου χαμηλότερες από το κανονικό, και το κρύο συνεχίστηκε για δεκαετίες.
Δύο από τις τέσσερις εκρήξεις είχαν εντοπιστεί προηγουμένως: Το όρος Ταμπόρα στην Ινδονησία εξερράγη το 1815 και η Κοσεγκουίνα ξέσπασε στη Νικαράγουα το 1835. Το ηφαίστειο που προκάλεσε την έκρηξη του 1808/1809 παραμένει άγνωστο. Η προσθήκη του Ζαβαρίτσκι αναδεικνύει τη δυνατότητα των ηφαιστείων στις Κουρίλες να διαταράξουν το κλίμα της Γης, ανέφεραν οι συγγραφείς της μελέτης.
Μετά την έκρηξη του 1831, δημιουργήθηκαν ψυχρότερες και ξηρότερες συνθήκες στο βόρειο ημισφαίριο. Ακολούθησαν γρήγορα αναφορές για εκτεταμένη πείνα και κακουχίες, με λιμούς που σάρωσαν την Ινδία, την Ιαπωνία και την Ευρώπη, επηρεάζοντας εκατομμύρια ανθρώπους.
«Φαίνεται εύλογο ότι η ηφαιστειακή ψύξη του κλίματος οδήγησε σε αποτυχία των καλλιεργειών και λιμό», δήλωσε ο Χάτσισον. «Ένα επίκεντρο της τρέχουσας έρευνας είναι να κατανοήσουμε σε ποιο βαθμό αυτοί οι λιμοί προκλήθηκαν από την ηφαιστειακή κλιματική ψύξη ή από άλλους κοινωνικοπολιτικούς παράγοντες».
Παρέχοντας μια πληροφορία που έλειπε για πολύ καιρό σχετικά με τα ηφαίστεια του 19ου αιώνα που ψύχουν το κλίμα της Γης, «η μελέτη ίσως ενισχύει την εμπιστοσύνη μας σχετικά με τον ρόλο των ηφαιστειακών εκρήξεων για την τελευταία φάση της Μικρής Εποχής των Παγετώνων», δήλωσε ο Μπρόνιμαν.
Όπως το Ζαβαρίτσκι, πολλά ηφαίστεια παγκοσμίως βρίσκονται σε απομονωμένα μέρη και παρακολουθούνται ελάχιστα, καθιστώντας δύσκολη την πρόβλεψη του πότε και πού μπορεί να χτυπήσει η επόμενη έκρηξη μεγάλου μεγέθους, πρόσθεσε ο Χάτσισον.
Αν υπάρχει ένα μάθημα που μπορεί να αντληθεί από την έκρηξη του 1831, αυτό είναι ότι η ηφαιστειακή δραστηριότητα σε απομακρυσμένα σημεία μπορεί να έχει καταστροφικές παγκόσμιες συνέπειες – τις οποίες οι άνθρωποι μπορεί να είναι απροετοίμαστοι να αντιμετωπίσουν.
«Δεν έχουμε πραγματικά μια συντονισμένη διεθνή κοινότητα για να βάλουμε μπρος όταν συμβεί το επόμενο μεγάλο», δήλωσε ο Χάτσισον. «Αυτό είναι κάτι που πρέπει να σκεφτούμε τόσο ως επιστήμονες όσο και ως (κοινωνία)».