Γενικά τα εμβόλια είναι πολύ αποτελεσματικά, συνέβαλαν στην εξαφάνιση της ευλογιάς – μία από τις πιο θανατηφόρες ασθένειες-, και πάρα πολλές άλλες (πολυομυελίτιδα, παρωτίτιδα, ιλαρά, ερυθρά κ.α.) δεν έχουν σε καμία περιοχή της Γης τη συχνότητα που είχαν πριν αρκετά χρόνια και έχουν εξαφανιστεί στις χώρες όπου έχουν εφαρμοστεί προγράμματα εμβολιασμών.
Όμως στην επιστήμη δεν είναι όλα άσπρο ή μαύρο, υπάρχουν και ενδιάμεσες καταστάσεις. Τα εμβόλια δεν μπορούν να εγγυηθούν απόλυτη προστασία από κάθε ασθένεια, όπως και κάθε άλλος τρόπος αντιμετώπισης ασθενειών. Η αποτελεσματικότητα των εμβολίων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, υπάρχουν περιπτώσεις όπου δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικά όπως στις ασθένειες που προαναφέρθηκαν, χωρίς απαραίτητα να ευθύνεται το εμβόλιο για αυτό.
Μερικές τέτοιες περιπτώσεις είναι:
- Ο ιός της γρίπης μεταλλάσσεται συνεχώς, μέχρι και τρεις φορές σε ένα χρόνο. Το εμβόλιο που κάνουμε κάποια χρονική στιγμή (πχ Νοέμβριος 2021) δεν είναι ειδικά για τον τύπο του ιού που θα μας μολύνει το επόμενο χρονικό διάστημα, αφού δεν τον γνωρίζουμε ακόμη. Είναι κατασκευασμένα με βάση τον τύπο του ιού που μόλυνε ανθρώπους πριν κάποιο χρονικό διάστημα (Άνοιξη 2021 ή και προγενέστερα). Έτσι η αποτελεσματικότητα του εμβολίου κυμαίνεται, εξαρτάται από το πόσο συγγενικός είναι ο ιός που θα μας μολύνει στις αρχές του 2022 με εκείνον της Άνοιξης του 2021 ή και προγενέστερα. Για αυτό και η αποτελεσματικότητα του εμβολίου της γρίπης ποικίλει κάθε χρόνο.
- Στην περίπτωση του βακτηρίου του τετάνου σχεδόν το 100% των εμβολιασμένων δημιουργεί προστατευτικά αντισώματα εναντίον της τοξίνης του τετάνου. Όμως η μνήμη του οργανισμού εξασθενεί μετά μερικά χρόνια και τα αντισώματα στο αίμα μειώνονται, για αυτό και είναι απαραίτητες οι αναμνηστικές δόσεις του εμβολίου περίπου κάθε 10 χρόνια.
- Ο ιός ων ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) προκαλεί κονδυλώματα και συχνά καρκίνο τραχήλου της μήτρας που είναι ο δεύτερος συχνότερος καρκίνος στις γυναίκες (σπανιότερα και άλλες μορφές όπως αιδοίου, κόλπου, πέους, πρωκτού κ.α.). Όμως ο HPV εμφανίζει πολλούς τύπους, περισσότεροι από 120 τύποι του ιού προσβάλλουν τον άνθρωπο. Τα διαθέσιμα εμβόλια εμφανίζουν 100% αποτελεσματικότητα ενάντια στους δύο κύριους τύπους HPV (16 και 18) αλλά όχι σε όλους τους άλλους τύπους. Συνολικά προλαμβάνουν περίπου το 80% των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.
Πολλοί άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, όπως:
- Η ηλικία. Με το πέρασμα των χρόνων, το ανοσοποιητικό σύστημα στα γηραιότερα άτομα μπορεί να έχει εξασθενίσει, μειώνοντας έτσι και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Ακόμη όμως και αν η ανοσία του οργανισμού είναι μερική, μετριάζεται η εξέλιξη της ασθένειας προκαλούνται ελαφρύτερα συμπτώματα και φυσικά χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας.
- Η Γενετική σύσταση κάθε ατόμου. Το DNA κάθε ατόμου είναι μοναδικό, αυτό μπορεί να επηρεάσει και την αντίδραση του οργανισμού μας στο εμβόλιο, σε άλλους ανθρώπους είναι περισσότερο και σε άλλες λιγότερο αποτελεσματική.
- Προβλήματα υγείας που πιθανόν παρουσιάζει το εμβολιασμένο άτομο (σακχαρώδης διαβήτης, μόλυνση από τον ιό HIV, πνευμονοπάθεια κ.α.), που παρεμποδίζουν την φυσιολογική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού.
Τα προηγούμενα προβλήματα είναι γνωστά εδώ και πολλά χρόνια, ισχύουν και για τον κορονοϊό SARS-CoV-2 που έχει προκαλέσει την πανδημία COVID-19.
Το μικρό χρονικό διάστημα από την καταγραφή των πρώτων κρουσμάτων, οι συχνές μεταλλάξεις του ιού, ο εύκολος τρόπος μετάδοσής του μέσω του αέρα κ.α. , δεν έχουν επιτρέψει μέχρι σήμερα μια οριστική λύση στην αντιμετώπιση του κορονοϊού.
Η άγνοια -ακόμη περισσότερο η ημιμάθεια- και η παραπληροφόρηση μεγαλώνουν το πρόβλημα, όμως, όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση στο παρελθόν, η Επιστήμη θα προχωρήσει.
Ο Γιώργος Κατωπόδης είναι Βιολόγος – Εκπαιδευτικός