Δεν θα έπαιρνα τον λόγο, να μιλήσω για τα φετινά θέματα Βιολογίας, αν δεν συνέβαινε να μου ζητήσει φίλος μου – του οποίου ο γιος εξετάστηκε στο μάθημα – να τους ρίξω μια ματιά.
Άλλωστε, μπαίνω στον 5ο χρόνο της ολοσχερούς “απόσυρσής” μου από τη σχετική ενασχόληση, χώρια που – για όσα θα θίξω – δεν είμαι άμοιρος ευθυνών…
Ας ξεκινήσω λοιπόν με το ερώτημα: Τι ακριβώς αξιολογούν θέματα όπως αυτό της μεντελικής κληρονομικότητας με το θανατογόνο γονίδιο, ή όπως αυτό με τις αλληλουχίες – ξανά και ξανά – και την υπερεντατική εκμετάλλευση της τεχνολογίας ανασυνδυασμένου DNA; Γνώση, κριτική ικανότητα, ευφυία, δεξιότητες επίλυσης προβλήματος;
Νομίζω ότι μια καλοπροαίρετη απάντηση, είναι πως αξιολογούν ως έναν βαθμό όλα αυτά, αλλά κυρίως τη δεξιότητα του υποψηφίου να εφαρμόζει – σαν ένα καλοεκπαιδευμένο πειραματόζωο – μια αλληλουχία ενεργειών προς τις οποίες καθοδηγείται, ανταποκρινόμενος, σχεδόν μηχανικά, από τα στερεοτυπικά “σήματα” που του εκπέμπει η εκφώνηση της άσκησης.
Για να το πω με άλλα λόγια, αν ο υποψήφιος αντιμετωπίσει επιτυχώς την άσκηση, αυτό δεν είναι απόδειξη ότι όντως έχει “επικοινωνήσει” με τα βιολογικά φαινόμενα και τις διεργασίες στις οποίες στηρίζεται. Και αντιστρόφως, αν αποτύχει, ίσως η αιτία να μην είναι η λειψή κατανόηση της βιολογίας, αλλά το ότι δεν έμαθε τον “αλγόριθμο” επίλυσης της άσκησης.
Προλαβαίνω, την ένσταση: Φυσικά και οποιαδήποτε διαδικασία εξέτασης περιλαμβάνει και την αξιολόγηση “δευτερευουσών” νοητικών δραστηριοτήτων, όπως η απομνημόνευση, ή η εκτέλεση μιας αυτόματης σειράς βημάτων που θα οδηγήσουν τον εξεταζόμενο στη λύση. Ως ποιο βαθμό όμως; Και κυρίως με ποιες συνέπειες στην εικόνα που δημιουργεί η βιολογία, για τον σκοπό για τον οποίο διδάσκεται και εξετάζεται, τελικώς για την ίδια τη φυσιογνωμία της, σε όποιο βαθμό εκπροσωπείται και αποκαλύπτεται από ένα μάθημα μέσης εκπαίδευσης;
Είμαι της γνώμης πως δεν καταφέραμε -στα χρόνια που μεσολάβησαν από τότε που η μεταρρύθμιση Αρσένη, βελτίωσε τη θέση του μαθήματος στο Λύκειο – να επινοήσουμε έναν σύγχρονο, ευρηματικό, αξιόπιστο και προσφυή στη Βιολογία, τρόπο αξιολόγησής της και προφανώς, διδασκαλίας της. Φυσικά υπάρχουν πολλά ελαφρυντικά (αλλαγές προγραμμάτων σπουδών, χωρίς αλλαγές βιβλίων, οικονομική κρίση κ.ά.). Γεγονός όμως είναι ότι η Πολιτεία αδράνησε, έτσι ώστε ό,τι αξιολογείται, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αξιολογείται, να μην είναι αποτέλεσμα συστηματικής μελέτης και πρωτοβουλιών των υπεύθυνων θεσμών της (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΙΕΠ), αλλά της επιρροής που ασκούν δυο παράγοντες:
Πρώτον, τα ευπώλητα σχολικά βοηθήματα και δεύτερον το “αρχείο” των προγενέστερων θεμάτων. Χάρη στον πρώτο παράγοντα, το “χαλί” ξεδιπλώθηκε, υπερβολικά, σε διαστάσεις, πέραν αυτών που επιτρέπει το σχολικό εγχειρίδιο. Χάρη στον δεύτερο, το ξεδίπλωμα αυτό, νομιμοποιήθηκε και έγινε απαιτητέα διδαχθείσα ύλη, που θεμιτώς αξιολογείται στις εξετάσεις…
Κατακλείδα: Όσο εμμένουμε στον συγκεκριμένο τρόπο αξιολόγησης απομακρυνόμαστε όλο και περισσότερο από τον πυρήνα της επιστήμης μας, ώστε να την αδικούμε κατάφωρα. Είναι πολύ περισσότερο γοητευτική, πολύ περισσότερο πνευματώδης, επιβραβεύει τα επινοητικά μυαλά, και επιτέλους, μπορεί να εκφραστεί με ακρίβεια και αυστηρότητα σε απλά και καλά Ελληνικά.
O Θάνος Καψάλης είναι βιολόγος -συγγραφέας