Τι θα συνέβαινε στον πλανήτη χωρίς τις μέλισσες; Αν οι μέλισσες εξαφανίζονταν, ο κόσμος μας δε θα ήταν ποτέ πια ο ίδιος. Θα αντιμετωπίζαμε μια άνευ προηγουμένου παγκόσμια οικολογική και διατροφική κρίση. Οι μέλισσες είναι από τους πιο σημαντικούς επικονιαστές στον πλανήτη και παίζουν καθοριστικό ρόλο στη γονιμοποίηση φυτών και την ισορροπία του οικοσυστήματος, της διατροφικής αλυσίδας, της αγροτικής παραγωγής, της οικονομίας και των κοινωνιών μας.
Το ερώτημα δε, είναι πραγματικό και επίκαιρο καθώς η κλιματική κρίση και η ανθρώπινη παρέμβαση, το αναδεικνύουν ως ένα από τα πλέον “καυτά” περιβαλλοντικά προβλήματα της εποχής σε παγκόσμιο επίπεδο. Μάλιστα, η Ελλάδα, διαθέτει πάνω από 1.250 είδη μελισσών και ειδικότερα το Αιγαίο θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα “hotspot” μελισσοποικιλότητας στην Ευρώπη. Παράγοντες όπως η γεωλογική ιστορία, η ηφαιστειότητα, το πλήθος ανθοφόρων φυτών και το θερμό κλίμα της περιοχής συμβάλλουν στην ανάπτυξη των μελισσών, γεγονός που αναδεικνύει και την κρισιμότητα του ρόλου της χώρας μας για το φυσικό περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής.
Μάλιστα, η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης (ΕΕΠΦ), σε πρόσφατη ημερίδα που πραγματοποίησε, ανέδειξε το θέμα με σειρά παρεμβάσεων με τίτλο: «Επικονιαστές σε καιρό κλιματικής κρίσης στην Ελλάδα, τη χώρα της μέγιστης μελισσοποικιλότητας – Απειλές και απαιτούμενες δράσεις».
Στο πλαίσιο αυτό η κα Θεοδώρα Πετανίδου, Ομότιμη Καθηγήτρια Βιογεωγραφίας και Οικολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, έκανε λόγο για την κρίσιμη σημασία των επικονιαστών, των οποίων η παρουσία και η υγεία είναι ζωτικής σημασίας για την οικολογική ισορροπία και την αγροτική παραγωγή. Τόνισε ιδιαίτερα την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην επικονίαση και ανέλυσε τις απειλές που αντιμετωπίζουν οι επικονιαστές στην Ελλάδα, μια χώρα με μοναδική μελισσοποικιλότητα.
Η κ. Πετανίδου εξήγησε ότι οι επικονιαστές, και κυρίως οι μέλισσες, διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στη διαδικασία, που είναι απαραίτητη για την αναπαραγωγή των φυτών και την αγροτική παραγωγή.
Ειδικότερα, επισήμανε πως:
· Πάνω από το 87% των ανθοφόρων φυτών παγκοσμίως εξαρτώνται από ζώα για την επικονίαση τους
· Το 84% των καλλιεργειών στην Ευρώπη στηρίζεται στην επικονίαση από έντομα, κυρίως μέλισσες
· Η οικονομική αξία της επικονίασης υπολογίζεται σε περίπου €153 δισεκατομμύρια ετησίως, αντιπροσωπεύοντας το 9,5% της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής.
Επιπτώσεις από τη μείωση του πληθυσμού των μελισσών
Στην τροφική αλυσίδα:
Μείωση παραγωγής τροφίμων: Πολλά φρούτα (μήλα, αχλάδια, κεράσια), λαχανικά (κολοκύθια, αγγούρια, πιπεριές) και ξηροί καρποί (αμύγδαλα) εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την επικονίαση των μελισσών.
Αύξηση τιμών στα τρόφιμα: Η έλλειψη επικονιαστών θα μείωνε την προσφορά και θα ανέβαζε τις τιμές.
Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες: Αντί για μια διατροφή πλούσια σε φυτικές τροφές, οι άνθρωποι θα βασίζονταν περισσότερο σε δημητριακά και τεχνητές τροφές.
Στο οικοσύστημα:
Κατάρρευση οικοσυστημάτων: Χωρίς επικονίαση, πολλά φυτά δεν θα αναπαράγονταν, επηρεάζοντας την τροφή και το καταφύγιο πολλών ειδών.
Εξαφάνιση φυτών και ζώων: Χωρίς μέλισσες, ολόκληρα οικοσυστήματα θα μπορούσαν να αποσταθεροποιηθούν, οδηγώντας στην εξαφάνιση ειδών που εξαρτώνται από τα φυτά αυτά.
Προτείνοντας καλές πρακτικές, η κ. Πετανίδου παρουσίασε τη «Μελισσοθήκη του Αιγαίου», μια πρωτοβουλία για τη συστηματική συλλογή δεδομένων από πάνω από 200.000 δείγματα επικονιαστών, με στόχο τη δημιουργία μιας εθνικής υποδομής παρακολούθησης και διατήρησης των ειδών.
Τόνισε τη σημασία της συμμετοχής της Ελλάδας σε ευρωπαϊκές δράσεις, όπως οι Κόκκινοι Κατάλογοι και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Παρακολούθησης Επικονιαστών, αλλά και τη σημασία της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ενημέρωσης του κοινού ενώ αναφέρθηκε επίσης στην ανάγκη προστασίας φυσικών χώρων φωλεοποίησης σε αστικούς κήπους, προτείνοντας πρακτικές φιλικές προς την ενίσχυση της βιοποικιλότητας
Η κα Ειρήνη Βαλλιανάτου, Διδάκτωρ Βιολογίας και Συστηματικό Βοτανικό-Φυτοκοινωνιολόγο της ΑΜΚΕ “Hippocrates for Life”, προτείνει την καινοτόμο προσέγγιση, της Αναγεννητικής Γεωργίας, που εστιάζει στη διατήρηση και αποκατάσταση της γονιμότητας του εδάφους. Τα οφέλη της περιλαμβάνουν την αύξηση της βιοποικιλότητας, τη βελτίωση της ποιότητας του νερού και του κύκλου του, καθώς και την συγκράτηση άνθρακα στο έδαφος, γεγονός που συμβάλλει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Η προστασία των μελισσών είναι κρίσιμη και καθοριστική για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της γεωργίας. Ακολουθούν μερικοί τρόποι για να συμβάλουμε κι εμείς στην προστασία τους:
1. Φυτεύουμε μελισσοκομικά φυτά. Οι μέλισσες χρειάζονται λουλούδια πλούσια σε νέκταρ και γύρη. Επιλέγουμε φυτά όπως λεβάντα, δεντρολίβανο, ηλίανθους, θυμάρι και μηδική.
2. Αποφεύγουμε τα φυτοφάρμακα. Τα νεονικοτινοειδή και άλλα χημικά φυτοφάρμακα είναι τοξικά για τις μέλισσες. Χρησιμοποιούμε φυσικά ή βιολογικά μέσα προστασίας φυτών.
3. Δημιουργούμε καταφύγια για τις μέλισσες. Τοποθετούμε “ξενοδοχεία” για μέλισσες (Bee hotels) ή αφήνουμε φυσικούς χώρους με άγρια χόρτα και παλιά ξύλα όπου μπορούν να φωλιάσουν.
4. Στηρίζουμε τους τοπικούς μελισσοκόμους. Αγοράζοντας μέλι από μικρούς παραγωγούς, ενισχύουμε βιώσιμες πρακτικές μελισσοκομίας.
5. Απαραίτητη είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση. Ενημερώνουμε άλλους για τη σημασία των μελισσών και προωθούμε φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές.
6. Υποστηρίζουμε πολιτικές για την προστασία των μελισσών
Σημειώνεται ότι υπάρχουν προσπάθειες αντικατάστασης των μελισσών με ρομπότ-επικονιαστές ή ανθρώπινη επικονίαση (όπως γίνεται στην Κίνα), αλλά καμία από αυτές τις μεθόδους δεν είναι εξίσου αποδοτική και οικονομικά βιώσιμη.
Η προστασία των μελισσών είναι ζωτικής σημασίας. Μέτρα όπως η αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής κρίσης, μείωση των φυτοφαρμάκων, η προστασία των φυσικών τους οικοτόπων και η ενίσχυση των βιώσιμων πρακτικών γεωργίας είναι απαραίτητα για την αποτροπή μιας τέτοιας καταστροφικής κατάστασης. Απαραίτητη κρίνεται η νομοθεσία που περιορίζει τη χρήση βλαβερών φυτοφαρμάκων και προωθούν τη βιολογική γεωργία. Αν ο καθένας κάνει μικρές αλλαγές, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον στο οποίο οι μέλισσες θα επιβιώσουν και θα ευημερήσουν, και μαζί με αυτές και εμείς.