Απόσπασμα από το βιβλίο “Αυτοδιοίκηση και Επιχειρηματικότητα” των Ν. Βαρσακέλη, Χρ. Κουτσουλιάνου, Ε. Ζήκου, Εκδόσεις ΖΥΓΟΣ, 2010
Το 1ο μέρος του άρθρου μπορείτε να το διαβάσετε εδώ
Λόγοι επιτυχίας …
Ο βασικός λόγος επιτυχίας του προγράμματος βρίσκεται στο ότι αυτό το πρόγραμμα είναι ένα δίκτυο στο οποίο ανταλλάσουν γνώση, πληροφορίες και πρακτικές, φορείς που δραστηριοποιούνται στην ίδια πολιτισμική και οικονομική περιοχή. Έτσι ένα επιτυχημένο παράδειγμα μεταφέρεται σε άλλες περιοχές με αποτέλεσμα την διευκόλυνση της επίτευξης των στρατηγικών στόχων του προγράμματος.
Εμπόδια και λύσεις που υιοθετήθηκαν…
Η περιοχή των κεντρικών Απαλαχίων, όπως αναφερθήκαμε και στην αρχή της ενότητας αυτής, είναι και ιδιαίτερη πολιτισμική περιοχή. Οι κάτοικοι είναι πολύ συντηρητικοί και δεν είναι εύκολη η υιοθέτηση από αυτούς καινοτομιών. Αυτός εξάλλου είναι και ο λόγος για τον οποίο η περιοχή εξακολουθεί να είναι από τις φτωχότερες των ΗΠΑ. Για να αλλάξουν οι νοοτροπίες γενεών χρειάζεται καλός σχεδιασμός, υπομονή, επιμονή και καλά παραδείγματα τα οποία τελικά θα πείσουν τους συντηρητικούς αγρότες να αλλάξουν.
Η δράση του Συστήματος Παραγωγής Υγιεινής Διατροφής (Healthy Food System)
Η δράση αυτή είναι προϊόν εμπειρίας εννέα ετών του φορέα Βιώσιμης Ανάπτυξης των Απαλαχίων (ASD) για την οικοδόμηση μιας αλυσίδας παραγωγής υγιεινών τροφίμων στην κεντρική περιοχή των Απαλαχίων (Βιρτζίνια και Τεννεσί). Η γεωργία της περιοχής κυριαρχούνταν για αρκετές γενιές από τον καπνό. Το έδαφος είναι εύφορο όμως η παραγωγή είναι κατασπασμένη σε μικρά αγροτεμάχια. Αν και τα εισοδήματα ποικίλλουν, οι αγρότες στην περιοχή έχουν περιορισμένη ρευστότητα και χρηματικά κεφάλαια και κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν διακινδυνεύουν τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Τα στελέχη της ASD, χρησιμοποιώντας την εμπειρία και την έρευνα, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι αγορές για τα οργανικά προϊόντα προσφέρουν καλύτερη ευκαιρία για τους καλλιεργητές καπνού και τους άλλους παραδοσιακούς αγρότες, που επιδιώκουν μια βιώσιμη συγκομιδή με εισοδήματα που θα τους εξασφαλίζουν ικανοποιητική ποιότητα ζωής. Η στρατηγική που εκτίθεται λεπτομερώς προσπαθεί να αντιμετωπίσει αυτήν την πραγματικότητα και μπορεί να έχει ευρεία δυνατότητα εφαρμογής από τη στιγμή που λαμβάνονται υπόψη οι τοπικές ανάγκες, τα όρια και τα πλεονεκτήματά τους.
Σκοπός αυτής της δράσης είναι η αλλαγή του τρόπου σκέψης των κάτοικων της περιοχής και η βοήθεια στην εφαρμογή νέων επιχειρηματικών σχεδίων. Στη συνέχεια παραθέτουμε τα τρία σημαντικότερα τμήματα της δράσης του Συστήματος Παραγωγής Προϊόντων Υγιεινής Διατροφής. Όπως έχουμε αναφέρει και παραπάνω, ο φορέας για την Βιώσιμη Ανάπτυξη των Απαλαχίων (ASD) ιδρύθηκε το 1995 για να αντιμετωπίσει το δίλλημα «θέσεις εργασίας ενάντια στο περιβάλλον» που θέτουν πολλές αγροτικές κοινότητες με περιορισμένους πόρους. Ως μέρος της δράσης, έχει αναπτυχθεί ένα πρόγραμμα βιώσιμης γεωργίας με στόχο την βελτίωση των εισοδημάτων από γεωργική εκμετάλλευση. Επίσης αναπτύχθηκαν πρακτικές για την καλύτερη διαχείριση του παραγόμενου προϊόντος, συνδέοντας τους αγρότες, τους καταναλωτές και τους αγοραστές προϊόντων υγιεινής διατροφής.
Έτσι, το πρόγραμμα συνδέει την παραγωγή των αγροτών με την αγορά των εστιατορίων, των ιδιωτικών επιχειρήσεων πώλησης ειδών διατροφής και των οργανισμών που βοηθούν ανθρώπους με χαμηλά εισοδήματα. Πρώτο βήμα σε αυτήν την στρατηγική ήταν η είσοδος των προϊόντων που παράγονται στην περιοχή σε μεγάλες υπεραγορές. Μέχρι σήμερα, τα προϊόντα υγιεινής διατροφής που παράγονται στην περιοχή έχουν εισέλθει σε έξι μεγάλες αλυσίδες, που διατηρούν σχεδόν 600 καταστήματα στην Βιρτζίνια, το Τεννεσί, την Βόρεια και Νότια Καρολίνα, την Γεωργία και το Μέρυλαντ. Οι υπεραγορές αυτές επιλέχθηκαν λόγω του μεγέθους της αγοράς και της πρόσβασης που παρέχουν σε ευρύ φάσμα καταναλωτών (σε σύγκριση με τα εστιατόρια, και τα πανεπιστήμια). Επιπλέον, οι υπεραγορές είναι ανοικτές «κάθε εποχή στη διάρκεια του έτους», ενώ τα σχολεία, τα κολέγια, και τα πανεπιστήμια δεν μπορούν να συγχρονιστούν με την καλλιεργητική περίοδο σε μεγάλο μέρος της χώρας. Η δυνατότητα λοιπόν να επεκτείνεται συνεχώς η παραγωγή και να εισαχθούν νέες καλλιέργειες, ακολουθεί την τάση των υπεραγορών.
Το βασικό μειονέκτημα όμως της πώλησης προϊόντων στις υπεραγορές είναι τα αυστηρά, σχεδόν βιομηχανικά, αισθητικά πρότυπα που οι περισσότερες διατηρούν. Το πρόγραμμα προσπαθώντας να απαντήσει σε αυτήν την πρόκληση προχώρησε στην ανάπτυξη πολλαπλών αγορών για δευτερογενή προϊόντα, επεκτείνοντας κάθετα ο χαρτοφυλάκιο των προϊόντων που μπορούν να πουλήσουν οι αγρότες. Σε αυτές περιλαμβάνονται:
- Η αγορά της φιλανθρωπίας. Με την χρήση χρηματικών πόρων που παρέχονται από εκκλησίες, ομάδες των πολιτών και ιδιώτες, αγοράζονται απευθείας από τους αγρότες βιολογικά προϊόντα δεύτερης ποιότητας, σε μειωμένη τιμή, και στη συνέχεια διανέμονται σε οικογένειες που έχουν ανάγκη, μέσω ειδικών οργανισμών.
- Υπηρεσίες σίτισης πανεπιστημίων και κολλεγίων. Οι υπηρεσίες αυτές μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα δεύτερα προϊόντα (συνήθως σε μεγάλες συσκευασίες) επειδή θα τεμαχιστούν, θα κοπούν σε φέτες ή θα μαγειρευτούν. Η τιμή στην μπορεί να προσφερθεί το προϊόν είναι κατώτερη σε σχέση με αυτήν που χρεώνουν άλλοι συμβατικοί προμηθευτές.
- Πωλήσεις στα καταστήματα εστίασης. Όπως και οι υπηρεσίες σίτισης, τα καταστήματα εστίασης μπορούν επίσης να χρησιμοποιήσουν δεύτερα προϊόντα από τη στιγμή που τεμαχίζονται και μαγειρεύονται.
Για την καλύτερη προσέγγιση και στρατολόγηση νέων αγροτών στο Σύστημα Παραγωγής Υγιεινής Διατροφής η ASD χρησιμοποιεί μια στρατηγική πέντε βημάτων:
Βήμα 1: Πραγματοποιούνται περιοδείες σε αγροκτήματα, οι οποίες ξεκινούν από τις αρχές του προηγούμενου γεωργικού έτους και διαρκούν έως το τέλος του τρέχοντος. Στις περιοδείες εκπαιδεύουν τους αγρότες σε νέες δεξιότητες. Επίσης καθιστούν τους πιθανούς καλλιεργητές πιο εξοικειωμένους με τις νέες καλλιέργειες και πρακτικές, από τη στιγμή που βλέπουν ανθρώπους να γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία.
Βήμα 2: Διενέργεια πέντε έως δέκα συνεδριάσεων σε τοπικές κοινότητες, που αρχίζουν με το τέλος της συγκομιδής έως το χειμώνα. Καθώς οι τοπικές κοινότητες είναι γενικά αραιοκατοικημένες ορισμένες από αυτές τις συνάξεις –συνεδριάσεις πραγματοποιούνται σε σπίτια και άλλες σε οικείους χώρους της κοινότητας όπως εστιατόρια, εκκλησιές κ.α. Η συνάντηση συνήθως ξεκινά με μία σύντομη παρουσίαση των βασικών πληροφοριών για το είδος των καλλιεργειών και των προϊόντων που προτείνονται, τη ζήτηση της αγοράς, την κατάρτιση που απαιτείται και την υποστήριξη που προσφέρει η ASD στο ξεκίνημα του κάθε αγρότη.
Βήμα 3: Στο τρίτο βήμα έχει δοθεί η ονομασία “Συναντήστε τον αγοραστή”. Σε ειδικές συναθροίσεις, που είναι παρόμοιες με τις συναντήσεις περιγράψαμε παραπάνω, οι αγρότες έρχονται σε επαφή με τους αγοραστές, συνήθως εκπροσώπους των υπεραγορών.
Βήμα 4: Χρησιμοποιούνται τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για την παρουσίαση των συνεδριάσεων της κάθε κοινότητας και για την πρόκληση του ενδιαφέροντος των πιθανών καλλιεργητών. Οι περισσότερες τοπικές εφημερίδες παρέχουν αυτή την κάλυψη και δημοσιεύουν τα δελτία τύπου της κάθε κοινότητας.
Βήμα 5: Συχνά οι υπάρχοντες καλλιεργητές, που ανήκουν σε μια αλυσίδα παραγωγής αξίας, λειτουργούν ως “στρατολόγοι” νέων καλλιεργητών βλέποντας το όφελος από την αύξηση στην τιμή, το μέγεθος των πωλήσεων και την αξιοπιστία του συστήματος εφοδιασμού. Καθώς οι αγρότες είναι γενικά συντηρητικοί, θέλουν να “μελετήσουν” τη δυνατότητα συμμετοχής σε μια αλυσίδα παραγωγής αξίας και η επαφή «ένας προς ένα» με τους ήδη ενταγμένους στο πρόγραμμα προσφέρει την απαραίτητη πληροφόρηση στην δική τους «γλώσσα» και όχι στην γλώσσα των τεχνοκρατών. Σύμφωνα με την μέχρι σήμερα εμπειρία, οι περισσότεροι αγρότες χρειάζονται από ένα έως τρία έτη πριν αισθανθούν έτοιμοι. Γνωρίζοντας αυτήν την στάση, τα στελέχη του προγράμματος δεν αναμένουν το ποσοστό των γεωργών που θα ενταχθεί στο πρόγραμμα, κατά το πρώτο έτος, να ξεπερνά το 10% αυτών που έχουν συμμετάσχει στις συνεδριάσεις. Γι’ αυτόν τον λόγο τα προγράμματα κατάρτισης και τεχνικής βοήθειας είναι από την μια μεριά τεχνικώς ορθά και από την άλλη κατανοητά – «φιλικά προς τον γεωργό». Αυτό σημαίνει, ότι οι εκτενείς πληροφορίες και η τεχνογνωσία πρέπει να συμπυκνώνονται σε σύντομα και κατανοητά κείμενα, ενώ, όπως σημειώνουν τα στελέχη του φορέα, η γλώσσα που χρησιμοποιείται αλλάζει στην πορεία εστιάζοντας κυρίως στην πρακτική εφαρμογή των πληροφοριών, ώστε να προσαρμόζονται στα τοπικά χαρακτηριστικά.
Κλείνοντας την ενότητα αυτή, να σημειώσουμε ότι η παραγωγή προϊόντων χωρίς ταυτόχρονα δημιουργία υποδομής για την αποθήκευση και τυποποίηση δεν αποτελεί ολοκληρωμένη αλυσίδα παραγωγής αξίας και μειώνει τα εισοδήματα. Όταν λοιπόν η ASD προώθησε το σύστημα παραγωγής αγροτικών προϊόντων υγιεινής διατροφής,το 2000, αφενός μεν δεν υπήρχε τοπικός διανομέας τροφίμων για να μεταφέρει τα προϊόντα και αφετέρου καμία δυνατότητα συσκευασίας και αξιολόγησης των προϊόντων που θα παρήγαγε η περιοχή. Έτσι αποφασίστηκε να κατασκευαστεί ένα σύστημα υποδομής «επεξεργασίας – συσκευασίας – διανομής» (Processing, Aggregation, Distribution). Ο κεντρικός κόμβος αυτού του συστήματος είναι το συσκευαστήριο της ASD (εικόνα). Το συσκευαστήριο ξεκίνησε σε μια αποθήκη καπνών που δόθηκε ως “δάνειο” προς την ASD από έναν από τους συμμετέχοντες αγρότες. Μετά από μερικά χρόνια, αγοράσθηκε νέα αποθήκη και οικόπεδο (περίπου ένα στρέμμα) για την κατασκευή και προσθήκη και άλλων κτιρίων καθώς ο αριθμός των αγροτών και η ζήτηση στην αγορά είχαν αυξηθεί. Τον Μάιο του 2007, μια πυρκαγιά κατέστρεψε το κτίριο (λίγες μέρες μετά από την ολοκλήρωση μιας σημαντικής ανακαίνισης και επέκτασης). Μέχρι τον Ιούνιο το 2008, η νέα εγκατάσταση ολοκληρώθηκε και λειτούργησε με τα αποτελέσματα να είναι εμφανή, τόσο στη διανομή, όσο και στις πωλήσεις των αγροτών.
Για να γίνει περισσότερο κατανοητή η εν λόγω πολιτική, παραθέτουμε ένα παράδειγμα επιχειρηματικότητας του Συστήματος Παραγωγής Προϊόντων Υγιεινής Διατροφής. O Ricky Horton καλλιεργούσε καπνό στην πόλη Scott της Βιρτζίνια για πολλά χρόνια. Ο Ricky και η αδελφή του Sherilyn είναι τυπικοί αγρότες, όπως και πολλοί άλλοι της περιοχής. Γεννημένοι και μεγαλωμένοι σε φάρμες, έχουν δει τις οικονομικές ευκαιρίες να φθίνουν, μιας και το πρόγραμμα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης για την ενίσχυση του καπνού βαίνει συνεχώς μειούμενο. Έτσι στην αρχή διαφοροποίησαν την παραγωγή τους, συμπεριλαμβάνοντας την καλλιέργεια λουλουδιών και φυτών για τις συμβατικές αγορές. Η κύρια απασχόληση λοιπόν ήταν τα συμβατικά φυτά και αγωνίζονταν να βρουν αξιόπιστες αγορές για την καλύτερη απόδοση της εργασίας και του κεφαλαίου τους. Το 2005 αποφάσισαν να δοκιμάσουν την οργανική καλλιέργεια, αφού παρακινήθηκαν από άλλους αγρότες που ήδη καλλιεργούσαν οργανικά προϊόντα στην περιοχή. Την πρώτη χρονιά, ο Ricky και η Sherilyn καλλιέργησαν δύο στρέμματα με οργανικά προϊόντα. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ricky, το εισόδημα από την παραγωγή των οργανικών προϊόντων ήταν υψηλότερο από αυτό που αποκόμιζε καλλιεργώντας καπνό. Αυτό του κέντρισε το ενδιαφέρον ώστε να αυξήσουν την παραγωγή τους. Ο Ricky και η Sherilyn επέκτειναν την επιχείρηση και έφτασαν να καλλιεργούν 15 στρέμματα με πιστοποιημένα οργανικά προϊόντα. Ταυτόχρονα εκτρέφουν πουλερικά ελευθέρας βοσκής και πουλάνε τα αυγά που παράγουν. Καλλιεργώντας λοιπόν, οργανικά προϊόντα, μέσω του προγράμματος της ASD κατάφεραν τελικά να έχουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα.
Διαδικτυακοί τόποι: www.cannetwork.org
Ο Χριστόδουλος Κουτσουλιάνος είναι συγγραφέας και αρθρογράφος σε ελληνικά και ξένα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Πρώην διευθυντής της Κοινωφελούς Επιχείρησης του Δήμου Καλαμαριάς. Επικοινωνία: http://www.koutsoulianos.gr/ Youtube Facebook Linkedin