Βέλγιο (Βαλονία) : 4×4 Pour Entreprendre

 Απόσπασμα από το βιβλίο “Αυτοδιοίκηση και Επιχειρηματικότητα” των Ν. Βαρσακέλη, Χρ. Κουτσουλιάνου, Ε. Ζήκου, Εκδόσεις ΖΥΓΟΣ, 2010 

Βαλονία, Βέλγιο

 Η περιοχή

Η Βαλονία αποτελεί την γαλλόφωνη νότια πλευρά του Βελγίου, μια περιοχή 16,844 km², η οποία καλύπτει το 55% της επικράτειας του Βελγίου και περιλαμβάνει το 33% του πληθυσμού του (10,7 εκατ.). Από το μεσαίωνα, η Βαλονία ήταν η γη του σιδήρου, του άνθρακα και της βιομηχανίας και  αποτέλεσε κέντρο παραγωγής ορείχαλκου και χαλκού. Η ανάπτυξη της βιομηχανίας οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό,  στα άφθονα δάση της, στις πηγές άνθρακα που διαθέτει, στην εγγύτητα των μεγάλων οδών και στην παρουσία των αγροτικών της περιοχών με άφθονο εργατικό δυναμικό. Όλοι αυτοί οι παράγοντες κατέστησαν την Βαλονία το βιομηχανικό κέντρο του Βελγίου, μια πλούσια και γεμάτη ευημερία περιοχή με χρηματοοικονομικά κεφάλαια και έσοδα από την εξόρυξη άνθρακα κατά τον 19^ο αιώνα.

Η οικονομία της Βαλονίας, αποτέλεσε την “ατμομηχανή” του Βελγίου μέχρι το 1960, όμως έχοντας υποστεί σημαντική αναδιάρθρωση στις δεκαετίες του ΄70 και ΄80, δεν κατάφερε έκτοτε να ανακάμψει. Το 2005 η ανεργία ήταν υψηλή, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων (26,8% στους νέους κάτω των 25 ετών, έναντι 15,3% που ήταν ο μέσος όρος στην Ευρώπη).

 Η πολιτική

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι Βαλόνοι, ακόμα και η νεότερη γενιά, ενδιαφέρονται να απασχοληθούν με σχέση εξαρτημένης εργασίας, ενώ τα κυριότερα εμπόδια για τη δημιουργία μιας επιχείρησης είναι η χρηματοδότηση και ο φόβος της αποτυχίας. Επιπλέον, οι δημόσιες υπηρεσίες θεωρούνται ως άκρως γραφειοκρατικές. Τέλος, η εκπαίδευση θεωρείται ανεπαρκής για την τόνωση της επιχειρηματικότητας.

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν αυτά τα εμπόδια και να τονωθεί η επιχειρηματικότητα, δημιουργήθηκε το πρόγραμμα 4×4 (4×4 pour entreprendre). Το 4×4 είναι ένα πρόγραμμα πολιτικής ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας που εφαρμόστηκε στην περιφέρεια της Βαλονίας. Οι φορείς που παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του επιχειρηματικού τομέα της Βαλονίας είναι το σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας, η Ομοσπονδία των Γαλλικών εταιρειών, η Ένωση των Επιχειρήσεων της Βαλονίας, η Ένωση των μεσαίων τάξεων, τα Εμπορικά και Βιομηχανικά Επιμελητήρια, το Πρακτορείο Εξαγωγών της Βαλονίας, το Γραφείο Ξένων Επενδυτών και η Ένωση της τοπικής αυτοδιοίκησης για την οικονομική ανάπτυξη.

Το πρόγραμμα 4×4 διαρθρώνεται σε 4 άξονες:

Πρώτο, στοχεύει στη δημιουργία κουλτούρας- επιχειρηματικής νοοτροπίας σε όλους τους ενδιαφερόμενους, τα στελέχη των επιχειρήσεων, τους εργαζόμενους, τους φοιτητές, τους ανέργους, τους δημοσίους υπαλλήλους, τους τραπεζίτες, τους επενδυτές, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στους νέους και τις γυναίκες.

Δεύτερο, στηρίζει τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Ο στόχος ανάπτυξης ορίστηκε στην αύξηση του αριθμού των νέων επιχειρήσεων κατά 15% ετησίως.

Τρίτο, προκαλεί τις υφιστάμενες επιχειρήσεις να εκμεταλλευτούν τις πιθανές ανεκμετάλλευτες δυνατότητες ανάπτυξης.

Τέταρτο, δίνει προτεραιότητα στη βελτίωση και διαφάνεια της δημόσιας διακυβέρνησης με την παρακολούθηση και τη λήψη των αναγκαίων συμπληρωματικών μέτρων.

Αναλυτικά, ο 1^ος  Άξονας έχει ως προτεραιότητα την αλλαγή της νοοτροπίας στον πληθυσμό της Βαλονίας σχετικά με την επιχειρηματικότητα. Στη διαδικασία συμμετέχουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη των επιχειρηματικών οργανισμών της κοινωνίας, οι τραπεζίτες, οι επενδυτές, οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι και οι φοιτητές και περιλαμβάνει τέσσερις δράσεις.

• Ευαισθητοποίηση

Αυτή η δράση συγκεντρώνει όλες τις δραστηριότητες που αποσκοπούν στην εκπαίδευση των διαφόρων παραγόντων για την ανάπτυξη του επιχειρηματικού πνεύματος, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει η επικοινωνία. Μια από τις πρακτικές που εφαρμόστηκαν στο πλαίσιο αυτής της δράσης είναι η συνεχής επικαιροποίηση της ιστοσελίδας «4×4», από τον Σεπτέμβριο του 2002, προκειμένου οι πολίτες και οι ενδιαφερόμενοι να ενημερώνονται για τις εκδηλώσεις που γίνονται στο πλαίσιο της συγκεκριμένης δράσης, καθώς και για τα αποτελέσματα των υπολοίπων δράσεων, μελετών και συνδέσμων. Μια άλλη πρακτική που εφαρμόστηκε στην συγκεκριμένη δράση αφορούσε τη προκήρυξη διαγωνισμού «σλόγκαν». Ο διαγωνισμός αποδείχτηκε ιδιαίτερα επιτυχημένος και ανέδειξε ταυτόχρονα την πιο πρόσφατη επιχειρηματική τάση-κλίση που υπήρχε μεταξύ του πληθυσμού.  Μάλιστα ο διαγωνισμός επαναλήφθηκε κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2003 (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος).

• Ώθηση στην επιχειρηματική προσέγγιση

Η δράση αυτή περιλαμβάνει μια σειρά πρακτικών με στόχο την αξιοποίηση της  επιχειρηματικής νοοτροπίας μεταξύ όλων των τμημάτων του πληθυσμού και του κλίματος εμπιστοσύνης για τους επιχειρηματίες. Μια πρώτη, λοιπόν, πρακτική προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι αυτής της δράσης είναι η δημιουργία του Ιδρύματος για την Έρευνα και τη Διδασκαλία της Επιχειρηματικότητας με σκοπό την προώθηση και την υποστήριξη της επιχειρηματικότητας. Πιο συγκεκριμένα οι βασικές του πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν:

• Την προώθηση της επιχειρηματικότητας στην εκπαίδευση

      (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια  εκπαίδευση)

• Τον καλύτερο συντονισμό και την υποστήριξη των κυρίως εμπλεκομένων σε θέματα  προώθησης της επιχειρηματικότητας
• Την δημιουργία ενός μηχανισμού που θα πιστοποιεί τις δράσεις που προωθούν το πνεύμα του «4×4»

Μία δεύτερη πρακτική αφορά την εκπαίδευση σε θέματα επιχειρηματικότητας στα σχολεία. Πιο συγκεκριμένα, στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση εφαρμόστηκε το Έργο Νέα Επιχείρηση (YEP-Young Enterprise Project), στοχεύοντας στην ευαισθητοποίηση των νέων σχετικά με την επιχειρηματικότητα, έχοντας ως στόχο τη δημιουργία, την οργάνωση και τη διαχείριση μιας ομάδας έργου – μικρής επιχείρησης. Μάλιστα, κατά τη δοκιμαστική φάση της περιόδου 2002-2003, 700 νέοι από Λύκεια των Βρυξελλών και της υπόλοιπης Βαλονίας συμμετείχαν σε αυτό το πρόγραμμα.

• Κινητοποίηση του χρηματοπιστωτικού Τομέα

Το Global Entrepreneurship Monitor (GEM) θεωρεί την πρόσβαση στη χρηματοδότηση ως βασική διάσταση για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Η  έρευνα έδειξε ότι στην Βαλονία υπάρχουν περιορισμένοι χρηματοδοτικοί πόροι, τόσο για την γενική χρηματοδότηση, όσο για τη χρηματοδότηση των επιχειρηματικών δράσεων ειδικότερα. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας βοήθησαν στην κατανόηση του γεγονότος ότι ο αριθμός των νέων εταιρειών είναι μικρότερος από τον αριθμό των προσπαθειών για δημιουργία επιχειρήσεων. Για το λόγο αυτό, η πρακτική «4×4» αναπτύσσει μια σειρά πρακτικών που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της πρόσβασης των επιχειρήσεων σε διάφορες πηγές χρηματοδοτικού κεφαλαίου. Μια πρακτική που εφαρμόστηκε προκειμένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση στη χρηματοδότηση ήταν το ευρωπαϊκό συμπόσιο που διεξήχθη στη Louvain-la-Neuve στις 17-18 Νοεμβρίου του 2003. Στόχος αυτού του συμποσίου ήταν η βοήθεια των επιχειρήσεων στον τομέα της χρηματοδότησης των επιχειρηματικών τους σχεδίων. Το συνέδριο παρακολούθησαν πάνω από 3.000 σύνεδροι.

• Το άνοιγμα του επιχειρηματικού πνεύματος του δημοσίου τομέα

Όπως αναφέραμε παραπάνω, ο δημόσιος τομέας χαρακτηρίζεται ως γραφειοκρατικός. Προκειμένου λοιπόν, να καταστεί χρήσιμος και να μπορέσει να βοηθήσει θα πρέπει να είναι ανοιχτός στην επιχειρηματικότητα και να επιδιώκει τη μείωση των γραφειοκρατικών εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι νέες ειδικά επιχειρήσεις. Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει να υπάρχουν μηχανισμοί υποστήριξης των ΜΜΕ στον τομέα της παροχής συμβουλών καθώς και  υπηρεσίες υποστήριξης προς την κατεύθυνση της επιχειρηματικότητας.

Στόχος του 2^ου Άξονα, είναι η υποστήριξη της διαδικασίας δημιουργίας των νέων επιχειρήσεων. Ο Άξονας αυτός μελετά δηλαδή, το στάδιο της ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης σχετικά με την επιχειρηματικότητα και το μέλλον των επιχειρηματιών. Πιο συγκεκριμένα, έχει ως στόχο την παροχή υποστήριξης και βοήθειας στους άνδρες, τις γυναίκες, τους νέους αλλά και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, με την  εφαρμογή  τεσσάρων δράσεων.

• Υποστήριξη της προετοιμασίας της επιχειρηματικής δράσης (La «Pré-activité»)

Οι πρακτικές, που εφαρμόζονται στο πλαίσιο αυτής της δράσης, έχουν ως στόχο να βοηθήσουν τους ωφελούμενους του προγράμματος να γίνουν πραγματικοί επιχειρηματίες. Αυτό γίνεται με την υποβοήθηση κατά την περίοδο πριν από την έναρξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας και ειδικότερα την περίοδο που το άτομο έχει μια ιδέα και σκέφτεται να την μετατρέψει σε επιχειρηματική πράξη. Η πρακτική αυτή ξεκίνησε στα τέλη του 2001. Η πρακτική προσφέρει στα άτομα την ευκαιρία να αναπτύξουν την ιδέα τους μέχρι να αποτελέσει πραγματική επιχειρηματική δραστηριότητα. Μία δεύτερη πρακτική αφορά το διαγωνισμό επιχειρηματικών σχεδίων. Το πρόγραμμα «4×4» στηρίζει τον εθνικό διαγωνισμό επιχειρηματικών σχεδίων. Ο διαγωνισμός ονομάζεται «Κεφάλαιο για τους Νέους Επιχειρηματίες» και ουσιαστικά ξεκίνησε το Φεβρουάριο του 2003. Στόχος της πρακτικής αυτής είναι να υποστηρίξει και να ανταμείψει τους νέους δυνάμει επιχειρηματίες που επιθυμούν να δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση ή και αυτούς που μόλις την έχουν δημιουργήσει. Οι διαγωνιζόμενοι συμμετέχουν σε μια εκ των δύο κατηγοριών «Καλύτερο Σχέδιο» και «Καλύτερες Επιχειρήσεις» και στην κάθε κατηγορία απονέμονται τρία βραβεία. Τα βραβεία που απονέμονται δεν είναι τιμητικά αλλά ουσιαστικού χαρακτήρα. Ειδικότερα, κάθε ένας από τους έξι νικητές λαμβάνει άμεση ή έμμεση χρηματοδότηση είτε υπό μορφή χρηματοοικονομικού κεφαλαίου είτε υπό άλλη μορφή που επιθυμεί ο ίδιος πχ. υπό μορφή συμβουλών υποστήριξης. Το συνολικό ποσό που μοιράζονται οι νικητές συνήθως ανέρχεται στα 150.000 ευρώ.

• Εργαλεία υποστήριξης έναρξης επιχειρηματικής δράσης

Για την καλύτερη υποστήριξη των αιτούντων σχετικά με τη δημιουργία της επιχείρησης τους, έχουν γίνει κάποιες ενέργειες, οι κυριότερες των οποίων είναι η υποστήριξη των ενεργειών δημιουργίας spin-off εταιρειών. Η spin-off επιχείρηση  είναι συνήθως καινοτόμος επιχείρηση που δημιουργείται από μια ομάδα πανεπιστημιακών ερευνητών στη βάση των αποτελεσμάτων της έρευνας τους. Μία άλλη πρακτική αφορά στην προώθηση των χρηματοδοτικών μέσων. Πιο συγκεκριμένα, θεωρώντας ότι οι νέες επιχειρήσεις έχουν ολοένα και δυσκολότερη πρόσβαση στη χρηματοδότηση από τον τραπεζικό τομέα, το «4×4», σε συνέχεια των δράσεων του, παρέχει βοήθεια στον σχεδιαστή της υποψήφιας προς χρηματοδότηση επιχείρησης. Για να γίνει αυτό όμως, υποστηρίζει και προωθεί  χρηματοδοτικά μέσα κατάλληλα για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, όπως είναι οι επιχειρηματικοί άγγελοι, και βοηθά να έλθουν σε επαφή οι δυνάμει επιχειρηματίες, που αναζητούν χρηματοδότηση, με τους επενδυτές. Τέλος, μια άλλη πρακτική αφορά τις θερμοκοιτίδες. Οι θερμοκοιτίδες επιχειρήσεων έχουν αποδειχθεί κατάλληλο εργαλείο για την τόνωση της δημιουργίας και της ανάπτυξης νέων επιχειρήσεων. Ως εκ τούτου το πρόγραμμα «4×4» έχει αναπτύξει δράση για την υποστήριξη της δημιουργίας νέων θερμοκοιτίδων αλλά και την ανάπτυξη των υφιστάμενων.

• Νεανική επιχειρηματικότητα

Η δράση αυτή, στο πλαίσιο του προγράμματος «4×4», έχει δημιουργήσει και οργανώσει διάφορα προϊόντα και καμπάνιες, προκειμένου να στηρίξει τη δημιουργία επιχειρησιακού σχεδίου εκ μέρους των νέων. Μια πρακτική ήταν η ανάπτυξη προγραμμάτων καθοδήγησης (mentoring) και ανταλλαγής εμπειριών (exchange experience). Επίσης εφαρμόστηκε το πρόγραμμα Root που είχε ως στόχο να προσφέρει στους νέους επιχειρηματίες διοικητική υποστήριξη και μεταφορά εμπειριών επιτυχημένων εταιρειών με τη μορφή χορηγίας. Αυτό ήταν ένα πιλοτικό πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχαν 13 νέοι και ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2003 και ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο του 2004. Μια δεύτερη πρακτική ήταν η εκστρατεία ενημέρωσης για την επιχειρηματικότητα που αφορά τους νέους. Η Βαλονία εφάρμοσε ένα πρόγραμμα αντίστοιχο προς το NFTE (Network For Training Entrepreneurship) που εφαρμόστηκε στις ΗΠΑ το 1989, το οποίο είχε ως αποστολή να διδάξει την επιχειρηματικότητα σε νέους με χαμηλό εισόδημα ώστε να γίνουν τα οικονομικά παραγωγικά μέλη της κοινωνίας. Για το λόγο αυτό το «4×4» ενέταξε στις πρακτικές του αντίστοιχο πρόγραμμα οργανώνοντας πιλοτικά, δύο κύκλους μαθημάτων.

• Γυναικεία επιχειρηματικότητα

Η δράση αυτή αφορά στην ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας. Το μερίδιο των γυναικών στην αγορά εργασίας αυξάνεται σχεδόν σταθερά σε όλους τους βιομηχανικούς κλάδους, ωστόσο παραμένει χαμηλό σε σύγκριση με το αντίστοιχο των ανδρών. Ταυτόχρονα, τις τελευταίες δεκαετίες διαπιστώνουμε ότι ολοένα και περισσότερες γυναίκες δημιουργούν τις δικές τους επιχειρήσεις, ενώ άλλες γίνονται επιχειρηματίες – στελέχη σε ΜΜΕ και μεγάλες επιχειρήσεις. Ωστόσο, το επιχειρηματικό δυναμικό των γυναικών θα πρέπει να ενισχυθεί. Μία πρακτική, που εφαρμόστηκε στο πλαίσιο αυτής της δράσης, αφορά τον προσδιορισμό των εμποδίων της γυναικείας επιχειρηματικότητας. Πιο συγκεκριμένα, προκειμένου να αναλυθούν τα εμπόδια της γυναικείας επιχειρηματικότητας, έγινε μια μελέτη από την οποία προέκυψαν παρατηρήσεις, συμπεράσματα και συστάσεις που οδήγησαν την περιφέρεια της Βαλονίας να προσαρμόσει την πολιτική της έτσι ώστε να οδηγήσει στην τόνωση της γυναικείας επιχειρηματικότητας.Τα κύρια συμπεράσματα της μελέτης είναι τα εξής:

• Δεν υπάρχουν βασικές διαφορές μεταξύ της γυναικείας επιχειρηματικότητας και της επιχειρηματικότητας γενικά που έχει αποκλειστικά ανδρικό γένος.
• Δεν υπάρχουν εμπόδια στην επιχειρηματικότητα που να οφείλονται αποκλειστικά στο γένος.

Ο 3^ος Άξονας έχει ως στόχο την υποστήριξη της ανάπτυξης των επιχειρήσεων. Πιο συγκεκριμένα, οι δράσεις που έχουν ληφθεί στο πλαίσιο του συγκεκριμένου άξονα έχουν ως στόχο να βοηθήσουν τις υπάρχουσες επιχειρήσεις να επεκτείνουν τις δραστηριότητες ανάπτυξής τους. Πιο συγκεκριμένα ο εν λόγω άξονας περιλαμβάνει τέσσερις δράσεις.

• Βελτιστοποίηση του μάνατζμεντ-διαχείρισης

Αρκετές είναι οι πρακτικές που εφαρμόστηκαν και συνεχίζουν να εφαρμόζονται στο πλαίσιο της συγκεκριμένης δράσης. Μία πρώτη πρακτική αφορά στη δημιουργία μιας Ακαδημίας για την Ανάπτυξη των Επιχειρήσεων (Académie pour la Croissance des Entreprises -ACE). Η εν λόγω Ακαδημία ιδρύθηκε το 2002 και έχει ως στόχο την προώθηση της ανάπτυξης των επιχειρήσεων στην Βαλονία, βελτιώνοντας τη διαχείριση-μάνατζμεντ, φέρνοντας σε επαφή τους επιχειρηματίες με τον ακαδημαϊκό κόσμο. Μια δεύτερη πρακτική αφορά τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων για συνεργασία με εξωτερικούς συμβούλους. Η περιφέρεια της Βαλονίας αποφάσισε να παρέχει οικονομική βοήθεια στη χρήση ενός εξωτερικού στελέχους από τις επιχειρήσεις που χρειάζονται βοήθεια και στήριξη από έναν ειδικό. Η δράση αυτή ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2003 ως πιλοτική και ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο του 2004.

• Προώθηση της δημιουργίας συμπλεγμάτων (clusters)

Σήμερα, η οικονομία λειτουργεί ως ένα δίκτυο, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και σε περιφερειακό. Αυτή λοιπόν η νέα πηγή δίνει αμέτρητες ευκαιρίες στις επιχειρήσεις. Μία πρώτη πρακτική είναι τα συμπλέγματα (clusters). Από το 2001 η Βαλονία έχει αναπτύξει μια πολιτική υποστήριξης των clusters. Αυτά είναι μια μέθοδος οργάνωσης του συστήματος παραγωγής που δημιουργήθηκαν κατόπιν αιτήματος των επιχειρήσεων, με πιθανή συμμετοχή και ερευνητικών κέντρων, και χαρακτηρίζονται από:

• Ένα πλαίσιο συνεργασίας
• Εθελοντική ανάπτυξη σχέσεων συμπληρωματικότητας μεταξύ των εταιρειών, κάθετων ή οριζόντιων, εμπορικών ή μη, προωθώντας ένα κοινό όραμα για την ανάπτυξη.
• Ανάπτυξη της έρευνας και της τεχνολογίας

Η έρευνα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων της Βαλονίας και στην εμφάνιση και ανάπτυξη των κυρίαρχων τομέων της περιοχής. Τα μέτρα που πάρθηκαν στον εν λόγω υπό-άξονα έχουν ως στόχο την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των πανεπιστημίων, των ερευνητικών κέντρων και των επιχειρήσεων. Μια πρακτική στοχεύει στην εντατικοποίηση των επαφών με άλλα μέρη της Ευρώπης. Πιο συγκεκριμένα έγινε προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα άτυπο δίκτυο της επιχειρηματικής διασπορά της Βαλονίας, που αποτελείται από τους επιχειρηματίες της Βαλονίας και πρόσωπα που συνδέονται με τη Βαλονία και ζουν στο εξωτερικό

• Διεθνοποίηση

Πιο συγκεκριμένα, οι ανοιχτές αγορές και η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας δημιουργούν ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις της Βαλονίας, τόσο για την αύξηση των εξαγωγών, όσο και για την διεθνή ανάπτυξη. Ωστόσο θα πρέπει να επισημανθεί ότι τόσο οι εξαγωγικές δραστηριότητες, όσο και η επέκταση στο εξωτερικό, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το μέγεθος της επιχείρησης και είναι γενικά χαμηλές στις ΜΜΕ της περιοχής. Μια πρακτική που εφαρμόζεται είναι η δημιουργία του Σπιτιού των Επιχειρήσεων της Βαλονίας στην Ευρώπη (Maison de l’entreprise wallonne auprès de l’Europe-MEWE), η οποία ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2002 στο πλαίσιο της πρακτικής «4×4». Παράλληλα, η Βαλονία  ανέπτυξε τη συμμετοχή της σε διάφορα δίκτυα, όπως είναι το EURADA (European Association of Development Agencies economy) και σε ευρωπαϊκά γραφεία εκπροσώπησης στις Βρυξέλλες. Τέλος, η συμμετοχή σε σεμινάρια σε Ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, έχει βοηθήσει τις συνεργασίες μεταξύ επιχειρήσεων της Βαλονίας και ξένων εταιρειών

Ο Χριστόδουλος Κουτσουλιάνος είναι συγγραφέας και αρθρογράφος σε ελληνικά και ξένα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Πρώην διευθυντής της Κοινωφελούς Επιχείρησης του Δήμου Καλαμαριάς.  Επικοινωνία: http://www.koutsoulianos.gr/ Youtube Facebook Linkedin