Ο Σπύρος Ψαρούδας είναι Γεωπόνος-Γεωργοοικονομολόγος και Γενικός Συντονιστής της
Περιβαλλοντικής Οργάνωσης για την Άγρια Ζωή και τη Φύση “Καλλιστώ”.
Ερωτήσεις για τη συνέντευξη στο viosimi.gr και τον δημοσιογράφο Στέφανο Μίντζα:
Η θανάτωση άγριων ζώων, όπως η πρόσφατη περίπτωση αρκούδας στην Καστοριά,
δείχνει ότι η λαθροθηρία παραμένει υπαρκτό και σοβαρό πρόβλημα. Γιατί αυτά τα
περιστατικά παραμένουν ατιμώρητα και τι φταίει στο θεσμικό πλαίσιο;
Δυστυχώς το προηγούμενο διάστημα έχουμε εντοπίσει τέσσερις νεκρές αρκούδες στην
Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς, με τις τρεις από αυτές να έχουν εμφανή τραύματα από
πυροβόλο όπλο. Έχουμε, μάλιστα, βάσιμες υποψίες ότι ο πραγματικός αριθμός θανατώσεων
είναι μεγαλύτερος, αλλά δεν έχουν βρεθεί σχετικές αποδείξεις (εντοπισμός των πτωμάτων). Η
θανάτωση ή ο τραυματισμός αρκούδας είναι μια παράνομη πράξη, η οποία διώκεται ποινικά.
Για τον λόγο αυτό θεωρείται επιβεβλημένη η διερεύνηση των επαναλαμβανόμενων
πυροβολισμών και θανατώσεων αρκούδας στην Π.Ε. Καστοριάς από τις αρμόδιες υπηρεσίες
της Αστυνομίας και της Δικαιοσύνης, ώστε να εντοπιστούν οι υπεύθυνοι. Δυστυχώς η έλλειψη
στοιχείων αλλά και η επιδερμική πολλές φορές ενασχόληση των αρμόδιων Αρχών οδηγούν σε
ατιμωρησία και άρα και σε επανάληψη αυτής της απεχθούς συμπεριφοράς θανάτωσης
ανυπεράσπιστων ζώων.
Η αρκούδα στην Ελλάδα είναι ένα απόλυτα προστατευόμενο είδος, σύμφωνα με την ελληνική
και τη διεθνή νομοθεσία. Η θανάτωση ενός ζώου, πόσο δε μάλλον ενός αυστηρά
προστατευόμενου είδους, είναι μια απάνθρωπη και αποτρόπαια πράξη, η οποία πρέπει να
καταδικάζεται απερίφραστα από όλους. Εμείς από την μεριά μας σε κάθε ευκαιρία τονίζουμε
πως τα αυξημένα περιστατικά προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές της
Περιφερειακής Ενότητας Καστοριάς τους τελευταίους μήνες απαιτούν συντονισμένη δράση από
τις αρμόδιες Αρχές. Σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορούν να δικαιολογήσουν την παράνομη
και απάνθρωπη πράξη της θανάτωσης αρκούδων.
Η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων είναι μια αόρατη απειλή για την άγρια ζωή και
τους φύλακές της. Ποια είναι η έκταση του προβλήματος και ποιες είναι οι επιπτώσεις
στα οικοσυστήματα και στην κτηνοτροφία;
H χρήση δηλητηριασμένου δολώματος (φόλας) για τη θανάτωση ζώων στην ύπαιθρο αποτελεί
ένα σύνθετο πρόβλημα στο οποίο εμπλέκονται και αλληλεπιδρούν ποικίλες κοινωνικές ομάδες
με διαφορετικά κίνητρα. Ταυτόχρονα, αποτελεί μία παράνομη πράξη που βλάπτει σοβαρά, τόσο
έμμεσα, όσο και άμεσα, το φυσικό περιβάλλον και τον άνθρωπο. Παρόλο που η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων έχει κηρυχθεί παράνομη ήδη από το 1993,
δυστυχώς εξακολουθεί να αποτελεί κοινή πρακτική στην ελληνική ύπαιθρο. Στοχεύουν κυρίως
ζώα της άγριας πανίδας, μετά από κάποια ζημιά που έχει προκληθεί στην αγροτική παραγωγή ή
στα κτηνοτροφικά ζώα, παρά του ότι η πρόληψη και όχι η θανάτωση ζώων δεν είναι ούτε
ενδεδειγμένος ούτε καν αποτελεσματικός τρόπος αποφυγής τέτοιων ζημιών.
Δεν είναι λίγες και οι περιπτώσεις που φόλες σχετίζονται με αντεκδικήσεις και προσωπικές
διαφορές μεταξύ των ιδιοκτητών των ζώων και των χρηστών γης σε μια συγκεκριμένη περιοχή,
με τα θύματα να είναι σκύλοι εργασίας (τσοπανόσκυλα, κυνηγόσκυλα, τρουφόσκυλα).
Επιπλέον, καθώς τόσο τα ίδια τα δολώματα, όσο και τα δηλητηριασμένα πτώματα ζώων
μπορούν να καταναλωθούν από πτωματοφάγα ζώα, εν τέλει θανατώνονται και είδη όπως το
όρνιο, ο ασπροπάρης, ο χρυσαετός, ο μαυρόγυπας κ.ά. Τέλος, η χρήση δηλητηριασμένων
δολωμάτων αποτελεί κίνδυνο και για τη δημόσια υγεία, απειλώντας ακόμα και ανθρώπους (π.χ.
παιδιά) που θα έρθουν σε επαφή μαζί τους ή κατόπιν ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα.
Η Περιβαλλοντική Οργάνωση “Καλλιστώ”, σε συνεργασία και με άλλες Οργανώσεις, αλλά και με
τον ΟΦΥΠΕΚΑ, έχει υποστηρίξει τη δημιουργία Ειδικών Μονάδων Ανίχνευσης
Δηλητηριασμένων Δολωμάτων, που με τη βοήθεια κατάλληλα εκπαιδευμένων σκύλων
εντοπίζουν και αφαιρούν φόλες και δηλητηριασμένα πτώματα ζώων. Με δική της πρωτοβουλία,
δημιουργήθηκαν και διακινούνται ειδικά κυτία πρώτων βοηθειών που χρησιμοποιούνται από
κατόχους σκύλων φύλαξης κοπαδιών ή άλλων σκύλων εργασίας, για να παρασχεθούν οι
πρώτες βοήθειες σε περίπτωση δηλητηριάσεων, μέχρι να επέμβει κτηνίατρος για τη διάσωσή
τους. Επίσης, μετά από δική μας πρόταση, καταφέραμε να θεσμοθετηθεί η Εθνική Ημέρα
Δράσης κατά των δηλητηριασμένων δολωμάτων, η οποία έχει οριστεί από το 2022 κάθε 22α
Φεβρουαρίου. Η συγκεκριμένη ημέρα επιλέχθηκε σε υπενθύμιση του τραγικού περιστατικού της
22ας Φεβρουαρίου 2012, όταν οδηγήθηκε σε εξαφάνιση η αποικία του όρνιου και ο πληθυσμός
του χρυσαετού στα Στενά του Νέστου. Κάθε χρόνο, κατά την ημέρα αυτή, ενθαρρύνεται ο
σχεδιασμός και υλοποίηση δράσεων που στοχεύουν στην ανάδειξη του προβλήματος της
παράνομης χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων και της προσπάθειας για την εξάλειψή του.
Επιπλέον, η αποδοχή του αιτήματος της κοινωνίας των πολιτών από την κυβέρνηση οδήγησε
στην έκδοση Κοινής Υπουργικής Απόφασης από τα Υπουργεία Περιβάλλοντος και Ενέργειας
και Αγροτικής Ανάπτυξης, με την οποία δεσμεύονται όλες οι εμπλεκόμενες υπηρεσίες, ώστε να
διαχειρίζονται άμεσα τα περιστατικά δηλητηριάσεων, την υγειονομική ταφή ή καύση των νεκρών
ζώων, τη διενέργεια ελέγχων για τον εντοπισμό των δραστών και τη δικαστική τους δίωξη.
Έκτοτε, έχουν εκδοθεί αρκετά Τοπικά Σχέδια Δράσης από τις Δασικές Υπηρεσίες (π.χ.
Διεύθυνση Δασών Ιωαννίνων, Γρεβενών, Φλώρινας), ωστόσο δεν έχουν εκδοθεί από το σύνολο
των Δασικών Υπηρεσιών. Είναι αναγκαίο η διαδικασία αυτή να συνεχιστεί, καθώς κάποια από
τα είδη που απειλούνται από δηλητηριασμένα δολώματα είναι κυριολεκτικά στο χείλος της
εξαφάνισης.
Παρά τις σωστές θεσμικές αποφάσεις τα προηγούμενα χρόνια, μένουν πολλά να γίνουν σε
πρακτικό επίπεδο. Για τον λόγο αυτό είναι αναγκαία η εγρήγορση των περιβαλλοντικών οργανώσεων αλλά και των τοπικών κοινωνιών για την αντιμετώπιση του μείζονος αυτού
προβλήματος.
Ποιος είναι ο ρόλος των μεγάλων θηρευτών, όπως η αρκούδα και ο λύκος, στη
διατήρηση της ισορροπίας των οικοσυστημάτων; Τι συμβαίνει όταν αυτοί οι πληθυσμοί
εξαφανίζονται;
Ο ρόλος των μεγάλων θηρευτών, όπως η αρκούδα και ο λύκος, είναι θεμελιώδης για τη
διατήρηση της ισορροπίας στα φυσικά οικοσυστήματα. Πρόκειται για δύο σημαντικά είδη της
άγριας πανίδας, τα οποία δεν περιορίζονται μόνο στο να κυνηγούν για την τροφή τους, αλλά
επηρεάζουν βαθιά τη δομή και τη λειτουργία ολόκληρου του οικοσυστήματος. Πρώτα απ’ όλα,
ελέγχουν τον αριθμό των φυτοφάγων ζώων, όπως τα ζαρκάδια, τα ελάφια ή τα αγριογούρουνα.
Χωρίς αυτόν τον έλεγχο, οι πληθυσμοί αυτών των ειδών μπορεί να αυξηθούν υπερβολικά,
προκαλώντας υπερβόσκηση, υποβάθμιση της βλάστησης και διάβρωση του εδάφους.
Η παρουσία των μεγάλων θηρευτών, όμως, δεν επηρεάζει μόνο τα άμεσα θηράματά τους. Μέσα
από πολύπλοκες σχέσεις στην τροφική αλυσίδα, επιδρούν έμμεσα και σε πολλά άλλα είδη. Για
παράδειγμα, η παρουσία ενός θηρευτή μπορεί να αλλάξει τη συμπεριφορά των φυτοφάγων
ζώων, τα οποία αποφεύγουν συγκεκριμένες περιοχές όπου νιώθουν ευάλωτα. Αυτό επιτρέπει
στη βλάστηση αυτών των περιοχών να ανακάμψει, κάτι που με τη σειρά του ευνοεί άλλα ζώα
και οργανισμούς που εξαρτώνται από αυτήν. Ένα διεθνές παράδειγμα αυτού του φαινομένου
είναι το Εθνικό Πάρκο Yellowstone στις ΗΠΑ, όπου η επανεισαγωγή των λύκων οδήγησε όχι
μόνο στον έλεγχο των πληθυσμών των ελαφιών, αλλά και σε αποκατάσταση της φυσικής
βλάστησης, της ποικιλίας των ειδών και ακόμα και της σταθερότητας των ποταμών.
Όταν οι μεγάλοι θηρευτές εξαφανίζονται από ένα οικοσύστημα, οι συνέπειες είναι συχνά
σοβαρές και εκτεταμένες. Η απουσία τους οδηγεί σε υπερβολική αύξηση τους πληθυσμούς των
φυτοφάγων, γεγονός που προκαλεί μείωση της φυτικής κάλυψης και απώλεια ενδιαιτημάτων για
άλλα είδη. Συνολικά, οι μεγάλοι θηρευτές λειτουργούν σαν “ρυθμιστές” των οικοσυστημάτων.
Χωρίς αυτούς, η φυσική ισορροπία διαταράσσεται και η ζημιά δεν περιορίζεται μόνο σε
μεμονωμένα είδη, αλλά επηρεάζει ολόκληρο το σύστημα. Η προστασία και διατήρησή τους είναι
απαραίτητη για την υγεία των δασών, των ορεινών περιοχών και των φυσικών τοπίων
γενικότερα.
Αρκετοί προτείνουν την απομάκρυνση άγριων ζώων από περιοχές “σύγκρουσης”.
Ποια είναι η θέση της Καλλιστώ; Υπάρχουν εναλλακτικά, επιστημονικά τεκμηριωμένα
εργαλεία;
Στη χώρα μας οι αρμόδιες αρχές, όπως το Υπουργείο Περιβάλλοντος, οι Δασικές Υπηρεσίες
κ.α. έχουν στη διάθεσή τους πρωτόκολλο διαχείρισης των περιστατικών προσέγγισης σε
κατοικημένες περιοχές, θεσμοθετημένο από το 2014. Επιπλέον, έχει εκπονηθεί Εθνικό Σχέδιο
Δράσης για το είδος, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2021, αφού προηγήθηκε ευρεία δημόσια
διαβούλευση.
Στα διαχειριστικά αυτά εργαλεία προτείνεται μεταξύ άλλων ο συνδυασμός μέτρων ενημέρωσης
του κοινού, πρόληψης ζημιών, αποτροπής πρόσβασης σε ανθρωπογενείς πηγές τροφοληψίας
ή σε φαινομενικά ασφαλή (για τα ζώα) σημεία κοντά σε οικισμούς και (σε περίπτωση
εξοικείωσης) συστηματική απώθηση από Ομάδες Άμεσης Επέμβασης για την ανάταξη της
ανεπιθύμητης συμπεριφοράς τους.
Ωστόσο, η εφαρμογή των προτεινόμενων μέτρων δεν έχει υποστηριχθεί με την απαιτούμενη
συνέπεια και συνέχεια στο χρόνο από την Πολιτεία. Το τελικό αποτέλεσμα είναι να νιώθουν
ανασφάλεια και δικαιολογημένη ανησυχία οι κάτοικοι των περιοχών στις οποίες εμφανίζονται
πιο έντονα ανεπιθύμητες αλληλεπιδράσεις αρκούδας-ανθρώπου.
Η απομάκρυνση της άγριας πανίδας από περιοχές όπου καταγράφεται σύγκρουση με την
ανθρώπινη δραστηριότητα θα μπορούσε μεν να είναι επιλέξιμο διαχειριστικό μέτρο, μόνο υπό
προϋποθέσεις και εφόσον έχουν προηγηθεί όλα τα προηγούμενα. Ειδάλλως, θα αποτύχει και το
ζώο θα επιστρέψει σύντομα στην περιοχή από την οποία απομακρύνθηκε ή θα πάρει το μέρος
του κάποιο άλλο, δημιουργώντας νέα ή και χειρότερα προβλήματα, όπως απέδειξε η σχετική
εμπειρία στην Ελλάδα.
Οι προτάσεις που κατατίθενται δημόσια για απομάκρυνση ή και θανάτωση των άγριων ζώων
γίνονται χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους την επιστημονική γνώση και τεκμηρίωση, και για αυτό
είναι επικίνδυνες, αλλά και ανεφάρμοστες. Επιχειρούν δηλαδή να «κανονικοποιήσουν» την
υπεραπλούστευση και τον λαϊκισμό, θεωρίες συνωμοσίας και την αντιεπιστημονική διαχείριση
της φύσης και της άγριας ζωής. Απεναντίας, οι αρμόδιες υπηρεσίες, σε συνεργασία με την
Τοπική Αυτοδιοίκηση της κάθε περιοχής, αλλά και τις θεματικές Περιβαλλοντικές Οργανώσεις
όπως η “Καλλιστώ”, οφείλουν να εφαρμόζουν με συνέπεια και συνέχεια τα διαχειριστικά μέτρα,
για την άμβλυνση των συγκρούσεων ανθρώπινης δραστηριότητας και άγριας ζωής. Σε αυτή την
κατεύθυνση η Περιβαλλοντική Οργάνωση “Καλλιστώ” έχει καταθέσει στα αρμόδια θεσμικά
όργανα συγκεκριμένες προτάσεις για τις προσεγγίσεις αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές της
Π.Ε. Καστοριάς, όπου και παρατηρείται το μεγαλύτερο πρόβλημα την τρέχουσα περίοδο.
Το πρόγραμμα LIFE ARCPROM προωθεί λύσεις για τη συνύπαρξη ανθρώπου και
άγριας ζωής. Ποια είναι τα πιο ελπιδοφόρα αποτελέσματα μέχρι σήμερα;
Το έργο LIFE ARCPROM είχε σαν στόχο την βελτίωση των όρων συνύπαρξης της καφέ
αρκούδας και του ανθρώπου σε τρία Εθνικά Πάρκα της Ελλάδας (Πρεσπών, Β. Πίνδου,
Οροσειράς Ροδόπης) και σε ένα της Ιταλίας (Maiella). Στους κύριους στόχους του έργου LIFE
ARCPROM περιλαμβάνονταν η βελτίωση της επιχειρησιακής ικανότητας των Μονάδων
Διαχείρισης των Προστατευόμενων περιοχών του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και
Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) που είναι αρμόδιες για τα τρία ελληνικά Εθνικά Πάρκα, του
ιταλικού Εθνικού Πάρκου της Maiella, και άλλων αρμόδιων αρχών, η κατάρτιση του
προσωπικού τους για την εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων πρόληψης ζημιών από τα
μεγάλα σαρκοφάγα στη γεωργική οικονομία, η ελαχιστοποίηση παράνομων πρακτικών όπως η
χρήση των δηλητηριασμένων δολωμάτων (φόλες) και η αντιμετώπιση φαινομένων προσέγγισης
αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές.
Παράλληλα, καταβλήθηκε προσπάθεια για την συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στον
σχεδιασμό και την υλοποίηση των απαραίτητων διαχειριστικών πρακτικών, τον εντοπισμό και τη
σήμανση γεωργικών προϊόντων και υπηρεσιών φιλικών προς την αρκούδα στις περιοχές του
έργου.
Στις σημαντικές πτυχές του έργου LIFE ARCPROM, το οποίο ολοκληρώθηκε με επιτυχία τον
Ιούνιο, περιλαμβάνεται η λειτουργία Ειδικών Μονάδων Ανίχνευσης Δηλητηριασμένων
Δολωμάτων και διάδοση κυτίων πρώτων βοηθειών σε ζώα-θύματα δηλητηρίασης (ΕΜΑΔΔ), ένα
σημαντικό θέμα στο οποίο αναφερθήκαμε ήδη νωρίτερα. Για την αντιμετώπιση του σοβαρού
αυτού προβλήματος στο πλαίσιο του LIFE ARCPROM λειτούργησαν στα τρία ελληνικά Εθνικά
Πάρκα Ειδικές Μονάδες Ανίχνευσης Δηλητηριασμένων Δολωμάτων (ΕΜΑΔΔ), οι οποίες
αποτελούνται από ειδικά εκπαιδευμένα σκυλιά, τα οποία, υπό την καθοδήγηση των χειριστών
τους, πραγματοποιούν περιπολίες για τον εντοπισμό δηλητηριασμένων δολωμάτων και την
απομάκρυνσή τους. Κατά την τριετία 2022-2024 οι τρεις ΕΜΑΔΔ αντιμετώπισαν επιτυχώς 34
περιστατικά πιθανής χρήσης δηλητηρίων, εκ των οποίων τα 18 εντός των Εθνικών Πάρκων.
Επίσης, στο πλαίσιο του έργου λειτούργησαν Ομάδες Άμεσης Επέμβασης για την Αρκούδα
(ΟΑΕ) και στα τέσσερα Εθνικά Πάρκα, με στόχο την διαχείριση περιστατικών αλληλεπίδρασης
ανθρώπων, ειδικότερα σε κατοικημένες περιοχές. Κατά τη διάρκεια του έργου
πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 355 παρεμβάσεις και στα τέσσερα Εθνικά Πάρκα, εκ
των οποίων οι 183 στην Ελλάδα και οι 173 στην Ιταλία.
Εκτός από την λειτουργία των Ομάδων Άμεσης Επέμβασης για την Αρκούδα (ΟΑΕ) και την
χρήση ειδικών αποτρεπτικών μέσων στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου LIFE ARCPROM
υλοποιήθηκε μια ακόμη καινοτόμα δράση, η δημιουργία μιας Μονάδας εκπαιδευμένων σκύλων
«Καρελίας» για την ανίχνευση και απώθηση αρκούδων (ΕΜΑΑ). Η διεθνής εμπειρία, έχει δείξει
ότι η χρήση της φυλής σκύλων Καρελίας ή άλλων ανάλογων φυλών, είναι μια μέθοδος που
μπορεί να βοηθήσει σε περιστατικά διαχείρισης αλληλεπίδρασης αρκούδας-ανθρώπου. Στο
πλαίσιο αυτό δημιουργήθηκε και λειτουργεί πιλοτικά στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου η ειδική
αυτή Μονάδα, η οποία αποτελείται από δύο σκυλιά με τους χειριστές τους.
Τα παραπάνω είναι λίγα μόλις από τα αποτελέσματα που έφερε το συγκεκριμένο έργο. Επειδή
όμως δεν θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε όλες τις δράσεις, καλούμε τον κόσμο να διαβάσει
το Layman’s Report του LIFE ARCPROM που πρόσφατα δημοσιεύσαμε. Πρόκειται για ένα
σύντομο κείμενο που παρουσιάζει με εκλαϊκευμένο τρόπο τα σημαντικά αποτελέσματα του
συγκεκριμένου έργου.
Τι θα χρειαζόταν για να κινητοποιηθεί ουσιαστικά η κοινωνία και η πολιτεία γύρω από
το ζήτημα της προστασίας της βιοποικιλότητας; Ποιος είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης και
της ενημέρωσης των τοπικών κοινωνιών;
Η σωστή και επιστημονικά τεκμηριωμένη ενημέρωση των πολιτών είναι νομίζουμε το πιο
σημαντικό βήμα στη διαδικασία της προστασίας της άγριας ζωής αλλά και της συνύπαρξης με
αυτή. Είναι αναγκαίο οι πολίτες να ενημερώνονται υπεύθυνα για την άγρια πανίδα από
επιστημονικούς φορείς, περιβαλλοντικές οργανώσεις και έγκυρα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης,
και να μην πέφτουν “θύματα” fake news και θεωριών συνωμοσίας του διαδικτύου. Από την
μεριά της η Πολιτεία οφείλει να ενισχύσει με χρηματοδότηση και προσωπικό τις υπηρεσίες που
διαχειρίζονται την άγρια πανίδα, όπως οι Δασικές Υπηρεσίες και ο ΟΦΥΠΕΚΑ.
Για εμάς στην “Καλλιστώ” η εκπαίδευση και η ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών είναι
απαραίτητη για να μπορέσει να εμπεδωθεί το μήνυμα πως η συνύπαρξη με τα μεγάλα
σαρκοφάγα είναι εφικτή, αρκεί να υλοποιηθούν με συνέπεια τα μέτρα και οι πολιτικές που
αποδεδειγμένα λειτουργούν σε διεθνές επίπεδο. Για τον λόγο αυτό υλοποιούμε προγράμματα
κατάρτισης προσωπικού των αρμόδιων υπηρεσιών, αλλά και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στα
σχολεία, δημιουργούμε οδηγούς περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και μονοπάτια συνύπαρξης σε
περιοχές που ζει η άγρια πανίδα, με σκοπό να τα επισκεφτούν σχολεία και να γνωρίσουν
βιωματικά το βουνό και την ύπαιθρο.
Σε σχέση με την ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών, στο μέτρο που μας αναλογεί,
ενημερώνουμε τους πολίτες με Δελτία Τύπου, συνεντεύξεις και στοχευμένες καμπάνιες
ενημέρωσης σε σχέση με την βιολογία του είδους της αρκούδας και του λύκου, αλλά και για τα
μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για την ασφαλή συνύπαρξη μαζί τους.